Dalende duinen

Door: Tim van Oijen
Datum: 23-12-2011

Op het oostelijk deel van Ameland wordt sinds 1986 gas gewonnen. De bodem is daardoor inmiddels tot maximaal 36 centimeter gedaald. Vooralsnog is er weinig effect op de duin- en kweldervegetaties. Door de combinatie met zeespiegelstijging wordt echter voor het eind van deze eeuw een forse vernatting van het gedaalde gebied voorspeld.

De gasvelden bij Oost-Ameland worden door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) aangeboord vanuit drie locaties: een station in de duinen op Oost-Ameland en twee boorplatforms in de Noordzeekustzone. De exploitatie van de velden, die zich op zo’n twee tot drie kilometer diepte bevinden, leidt tot bodemdaling op en rond het eiland. De NAM houdt de effecten op de natuur nauwlettend in het oog. Onlangs is het nieuwe vijfjaarlijkse evaluatierapport van de Begeleidingscommissie Monitoring Bodemdaling verschenen. Hierin worden de resultaten gepresenteerd van het door de NAM gefinancierde langlopende monitoringsprogramma. Dit programma brengt de veranderingen in de sedimenthuishouding, vogelpopulaties en de vegetatie van kwelder en duinen op Oost-Ameland in kaart.

Vernatting, verzilting en verruiging

De afgelopen tien jaar is vernatting en verzilting van de duinen opgetreden. De vernatting komt door de toegenomen regenval van het afgelopen decennium en door de overstromingen tijdens de hoge vloeden van 2006 en 2007. De overstromingen zijn ook de voornaamste oorzaak van de verzilting van het duingebied. Bodemdaling heeft er waarschijnlijk vooral toe geleid dat bij hoog water grotere delen van het duingebied onderlopen. Een aantal bijzondere plantensoorten blijken goed te gedijen in de nattere omstandigheden met meer invloed van zout water. Het zijn de groenknolorchis, parnassia, knopbies, moeraswespenorchis en zilt torkruid.

De hogere delen van de duinen zijn gedurende de laatste decennia verruigd: ze zijn meer begroeid geraakt met bijvoorbeeld zeekweek en duinriet. Bodemdaling heeft hier volgens de onderzoekers nauwelijks invloed op gehad. De verruiging is een proces dat onderdeel is van de veroudering van duinen. Dit proces is versneld door de sterke afname van konijnen (zie ook WadWeten Konijnen en koeien in de duinen) en door luchtvervuiling. Door de luchtvervuiling komt er stikstof dat afkomstig is uit de landbouw vanuit de atmosfeer in de bodem. Dit heeft de schrale duinen verrijkt. 

Zeespiegelstijging

Biologen hebben voor een aantal scenario’s de gecombineerde effecten van bodemdaling en de verwachte zeespiegelstijging door klimaatverandering doorgerekend. De vernatting zal deze eeuw doorzetten door de extra regenval en door de stijgende grondwaterspiegel. Naar verwachting zal de zoetwaterbel onder de duinen op het zeewater blijven drijven en verzilt het grondwater dus niet. Langs de randen van het duingebied zal wel extra verzilting optreden door frequentere overstromingen. Tegen het eind van deze eeuw zullen deze veranderingen tot een afname in het aantal soorten hebben geleid. Dit zal tegenstrijdig genoeg niet leiden tot een afname in de natuurwaarde van het gebied als je die uitdrukt in het aantal bijzondere soorten die er voorkomen. Door vernatting en verzilting zullen namelijk algemene soorten het lastig krijgen en juist zeldzame soorten (zoals de bovenstaande) meer kans krijgen.

Zo bezien zouden bodemdaling en zeespiegelstijging op termijn dus zelfs een positief effect kunnen hebben op de duinvegetatie omdat ze de verruiging tegengaan. Er zijn bij de voorspellingen echter grote onzekerheden, zoals het effect van meer zoute spray over het duingebied bij stormen en de invloed van zoute kwel op de duinmeertjes. Een andere onzekerheid is de mate waarin de bodemdaling nog door zal gaan nadat de gaswinning is gestopt.

Bronnen

Van Dobben, H.F. en P.A. Slim (2011). Past and future plant diversity of a coastal wetland driven by soil subsidence and climate change. Climatic Change . DOI 10.1007/s10584-011-0118-5. http://documents.plant.wur.nl/imares/zeekust/vDobben-Slim-ClimChange2010.pdf

De Vlas, J. , e.a. (2011). Monitoring effecten van bodemdaling op Ameland-Oost. Evaluatie na 23 jaar gaswinning. Rapport Begeleidingscommissie Monitoring Bodemdaling Ameland. http://www.waddenzee.nl/Rapportage_2011.2785.0.html

Houtenbos, A.P.E.M. (2011). Bodemdaling Waddenzee 1977-2011. http://www.waddenzee.nl/fileadmin/content/Dossiers/Energie/pdf/Bodemd_Houtenbos_dec2011.pdf

Op vrijdag 9 december 2011 werd tijdens het zevende Waddenacademie-symposium het monitoringrapport besproken tijdens een openbare audit. Voor meer foto’s van het gebied, zie het verslag van de excursie op zaterdag 10 december 2011.