Bultruggen

Door: Gerbrand Gaaff
Datum: 20 december 2012

De bultrug die vandaag is gezien nabij de Noord-Hollandse kust en de recentelijk gestrande bultrug op de Razende Bol behoren tot de meer dan tien bultruggen die dit millennium in Nederlandse wateren zijn waargenomen. Ze worden nu vaker in de Noordzee gezien dan in de decennia hiervoor. Een kort overzicht van de eigenschappen en de leefwijze van deze indrukwekkende dwaalgast.

Bultruggen zijn baleinwalvissen. Hun nauwste verwanten zijn de kleinere dwergvinvis en enkele grotere vinvissoorten. Vinvissen hebben geen tanden. In hun bek zit een grote zeef van baleinen. Die gebruiken ze om plankton, hun hoofdvoedsel, uit het zeewater te zeven. Van dwergvinvissen en bultruggen is bekend dat ze hun baleinen ook gebruiken om kleine vis te vangen. Bultruggen danken hun naam aan een kleine verhoging in de ruglijn, direct voor de rugvin. Dat is het deel van de walvis dat het vaakst boven water is, dus de herkenning is meestal doeltreffend.

Vlekkenpatroon

Elke bultrug heeft een uniek vlekkenpatroon, dat vooral bij borstvinnen en aan de onderkant van de staart ook van afstand herkenbaar is. Ook het patroon van de uitsteeksels op de bultrughuid is bij elk individu verschillend. Een bultrug is dus een zwemmend paspoort. Wetenschappers kunnen door gedocumenteerde beschrijvingen van bultruggen met elkaar te vergelijken, vaststellen of het om dezelfde dieren gaat. Op deze manier is bekend geworden dat bultruggen elk jaar weer tot 10.000 km door de wereldzeeën zwemmen, trekkend van de warme voortplantingsgebieden naar koudere voedselrijkere wateren en weer terug.

Bultruggen zijn bekend om hun indrukwekkende liederen. De mannetjes doen op deze manier hun best om indruk te maken op andere bultruggen. In de bultrugliederen van verschillende delen van de wereld zijn duidelijke dialecten te onderscheiden. Die liederen zijn ook voor mensen te horen. Maar bultruggen maken daarnaast ook nog gebruik van veel lagere –infrasone- geluiden, die voor het menselijk oor niet waarneembaar zijn. Waarschijnlijk is dat hun voornaamste communicatiekanaal. De infrasone geluiden dragen onder water tot honderden kilometers ver.

Alleskunners

"Walvissen die in de Noordzee zwemmen zijn verdwaald. Ze kunnen zich niet goed oriënteren in het ondiepe water en zijn dus vrijwel altijd ten dode opgeschreven" hoor je vaak als er een walvis wordt gespot. Dat gaat meestal op voor potvissen, want dat zijn echte diepzeeduikers, maar zeker niet voor bultruggen. Dat zijn echte alleskunners, die zich prima kunnen redden in de open oceaan, én in ondiepe kustzeeën. Sinds 1986 is de jacht op walvissen stilgelegd. Juist de bultrug heeft daar sterk van geprofiteerd: de populatie in de oceanen is sterk gegroeid. Dat verklaart waarom de kans steeds groter werd dat er een bultrug de Noordzee in zou zwemmen. En in de vorm van de grote scholen jonge haring en sprot die hier rondzwemmen komt een bezoekende bultrug hier een gedekte tafel tegen.

Sinds 2003 worden er steeds vaker bultruggen waargenomen in de Nederlandse wateren. Soms gaat het om een stranding van een dood dier, vaak gaat het om gezonde, levende dieren die na de waarneming niet meer opduiken of stranden. Op 12 december van dit jaar was het voor de eerste keer dat een levende baleinwalvis strandde in Nederland. Het lijkt er dus op dat deze magnifieke dieren zo langzamerhand tot de Nederlandse fauna behoren, zij het vooralsnog als zeldzame dwaalgast.

Bronnen

Rode-lijst document van het IUCN http://www.iucnredlist.org/details/13006/0

Dossier bultrug Ecomare

Dossier bultrug van de BBC (met veel geluid en film)