Exotische schoonheid in de Waddenzee?
Door: Maria van Leeuwe
Datum: 9 oktober 2009
In de volksmond heeft de duiding exotisch een positieve bijklank. "Exotisch = zoals men vindt in verre vreemde landen; een exotische schoonheid", volgens van Dale, 1976. Deze definitie stamt duidelijk uit een tijd waarin verre vreemde landen nog iets mysterieus hadden. In relatie tot de Waddenzee heeft exotisch een minder positieve lading. Organismen van exotische oorsprong worden niet zozeer beoordeeld om hun schoonheid, ze worden eerder met lichte argwaan gadegeslagen.
De laatste decennia worden er in de Waddenzee regelmatig nieuwe soorten waargenomen. Onlangs nog zijn er maar liefst twaalf nieuwe zogeheten exoten gevonden, waaronder de druipzakpijp. Door de stijging van de temperatuur van het zeewater voelen steeds meer soorten zich thuis in de Waddenzee. Het verspreidingsgebied van een aantal soorten schuift langzaam langs de kust noordwaarts op. De introductie van andere soorten wordt een handje geholpen door de mens. Zo komen een aantal soorten in onze kustwateren terecht via ballastwater van schepen, zoals de Amerikaanse langlobribkwal. Anderen, zoals de Japanse oester, zijn ooit bewust geïmporteerd voor de aquacultuur.
Verandering: verrijking of bedreiging?
De komst van nieuwe soorten kan een verrijking van het ecosysteem betekenen. De Japanse oester vormt stevige schelpenbanken die een schuilplaats bieden aan tal van andere organismen. Daarnaast hebben de banken een stabiliserende werking. Doordat de oesters sediment invangen, zorgen zij voor versteviging en natuurlijke ophoging van de wadplaten.
Nieuwe soorten kunnen echter ook een bedreiging vormen voor bestaande soorten. Met name wanneer zij zich grootschalig uitbreiden. In de Oosterschelde heeft dezelfde Japanse oester de mosselbanken voor een groot deel verdrongen. En de mooie druipzakpijp overwoekert allerlei schelpdieren, zeepokken en andere vastzittende dieren.
Nieuwkomers, schadelijk of niet, laten het oorspronkelijke ecosysteem nooit ongestoord. Mosselbanken vormen net iets andere structuren dan oesterbanken en bieden daardoor onderdak aan een andere leefgemeenschap. Bovendien weten vogels die gewend zijn aan een dieet van mosselen, nog niet goed hoe om te gaan met de oesters. Ook kwallen - waar twee weken geleden aandacht aan werd besteed - oefenen een speficieke invloed uit. De Amerikaanse langlobribkwal eet bijvoorbeeld jonge vislarven, met alle gevolgen voor de visstand. Maar ze vormt tegelijkertijd voedsel voor die andere exoot die recent bij Texel is waargenomen, de lederschildpad .
"Laat exoten inburgeren"
Exoten zijn per definitie indringers. Soms een verrijking, soms een bedreiging, vaak ook een verstoring van slechts tijdelijke aard. Zo kwam de worm Marenzelleria in de jaren negentig in groten getale voor in de Dollard. De laatste jaren is deze populatie sterk teruggelopen.
Exoten krijgen niet alleen in het mariene milieu veel aandacht, op het land zijn ze al langer onderwerp van discussie.
"Het wordt tijd dat natuurbeheerders hun uitzettingsbeleid voor exoten ombuigen naar een integratiebeleid op basis van evolutiebiologische inzichten", aldus Menno Schilthuizen, de kersverse bijzondere hoogleraar Biodiversiteit van Nederlandse Insecten aan de Rijksuniversiteit van Groningen. "De komst van exoten is onontkoombaar in dynamische open ecosystemen", volgens Schilthuizen. Voor de Waddenzee is dit zeker ook van toepassing. De Waddenzee is een open systeem, waar nieuwkomers komen en gaan, met wind en getij. Nieuwkomers van een exotische schoonheid: vaak mooi, maar niet persé onschuldig.
Bronnen
K. Troost en anderen (2009) Marine Biology 156: 355-372
D.M.Lodge (1993) Trends in Ecology and Evolution 8(4): 133-137
Bionieuws 15 (2009), p.4-5.
Relatie met de kennisagenda van de Waddenacademie
Gerelateerde onderdelen van de kennisagenda van de Waddenacademie en de achterliggende position papers:
Kennis voor een duurzame toekomst van de Wadden. Integrale kennisagenda van de Waddenacademie: p.41 t/m 49.
(Natuur)behoud in een veranderende wereld (position paper Ecologie) (pdf 2,7 Mb)
Lees meer in het thema Ecologie op deze site.