Kwallenzee
Door: Maria van Leeuwe
Datum: 25 september 2009
Wie regelmatig de Waddeneilanden bezoekt, is het waarschijnlijk opgevallen: de afgelopen zomer waren er veel kwallen in de Waddenzee. Veel meer dan de voorgaande jaren. Waar komen al die kwallen vandaan? En waar gaat dit naar toe?
Oorzaken
Een toename in kwallen wijst in het algemeen op een verandering in het ecosysteem. Er is een aantal factoren die de aanwezigheid van kwallen bevordert, zoals eutrofiëring en overbevissing. En niet in de laatste plaats een hogere temperatuur van het zeewater.
Veel kwallensoorten eten graag eencellige flagellate algen (algen die zich voortbewegen met behulp van een zweephaar). De groei van deze algen wordt gestimuleerd door verhoogde stikstofconcentraties. Ook is er een aantal soorten dat voornamelijk zoöplankton eet. Zoöplankton profiteert ook van verhoogde algengroei. Onder eutrofe omstandigheden neemt aldus het voedselaanbod voor alle kwallensoorten toe.
Kwallen en vissen hebben een redelijk vergelijkbaar dieet. Wanneer bij een hoge visserijdruk veel vissen worden weggevangen, neemt de voedselconcurentie af. Anderzijds zijn er ook roofvissen die juist kwallen eten. Wanneer deze vissen worden gevangen kunnen de kwallen zich ongestoord vermeerderen. Zo heeft een hoge visserijdruk langs twee wegen een positief effect op de ontwikkeling van de kwallenpopulatie.
Ten slotte is er het effect van de klimaatverandering. In hun eerste levensfase zijn veel kwallen gebonden aan de zeebodem. Daar vormen ze poliepen, die na verloop van tijd onthecht raken en in de waterfase terechtkomen. Deze poliepen groeien sneller bij hogere temperaturen. Een stijging van de temperatuur van het zeewater draagt dus ook bij aan een toename van kwallen.
Wereldwijde trend
Over de hele wereld wordt in kustgebieden een groei waargenomen. Deze toename leidt op verschillende plaatsen tot overlast. Kwallen spelen een belangrijke rol in het ecosysteem. Een stijging in kwallensoorten die zich voornamelijk voeden met zoöplankton en vislarven kan negatieve effecten hebben op de vispopulatie. Daarnaast is er de directe overlast voor mensen. Niet alleen zwemmers ondervinden hinder van de kwallen. Ze verstoppen ook de netten van vissers en blokkeren koelwaterinstallaties van diverse industrieën.
Waddenzee
Waarom opeens zoveel kwallen in de Waddenzee? Dat is niet helemaal te verklaren. De kwallen in de Waddenzee komen binnenstromen vanuit de Noordzee. De Noordzee op haar beurt, wordt beïnvloed door de Atlantische Oceaan. De temperatuur van de Noordzee fluctueert met de instroom van Atlantisch zeewater. Deze fluctuaties hebben in het verleden geen eenduidig verband met kwallenpopulaties laten zien.
Ook lijkt er geen direct verband te zijn met eutrofiëring. Het stringente beleid op afvalwaterlozingen heeft de laatste decennia geleid tot een afname van stikstoflozingen op de Noordzee en Waddenzee. In het verleden waren de omstandigheden in die zin gunstiger voor kwallen dan in het heden, maar destijds is een toename in kwallen uitgebleven.
Het is dan ook niet duidelijk wat de precieze oorzaak is geweest van de grote hoeveelheid kwallen die deze zomer zijn waargenomen in de Waddenzee. Mogelijk is hier slechts sprake van een tijdelijke opleving. Maar gegeven de wereldwijde trend in kwallenpopulaties en de vastgestelde klimaatverandering is het ook goed mogelijk dat we te maken hebben met een blijvend verschijnsel.
Bronnen
A.J. Richardson en anderen (2009) Trends in Ecology and Evolution 24(6): 312-322
J.E. Purcell en anderen (2007) Marine Ecology Progress Series 350: 153-174
Relatie met de kennisagenda van de Waddenacademie
Gerelateerde onderdelen van de kennisagenda van de Waddenacademie en de achterliggende position papers:
Kennis voor een duurzame toekomst van de Wadden. Integrale kennisagenda van de Waddenacademie: p.41 t/m 49.
(Natuur)behoud in een veranderende wereld (position paper Ecologie) (pdf 2,7 Mb)
Lees meer in het thema Ecologie op deze site.