De invloed van het getij
Door: Maria van Leeuwe
Datum: 19 november 2010
Het getij bepaalt grotendeels de dynamiek van de zeestromingen in de Waddenzee. Onder invloed van zon en maan dienen eb- en vloedstromen zich tweemaal per dag aan. Vanaf de veerdienst Den Helder - Texel worden deze stromingen de laatste tien jaar intensief bestudeerd. De getijdenstromingen blijken de grote motor achter de zandtransporten vanuit de Noordzee naar de Waddenzee.
Het getij op aarde wordt vooral veroorzaakt door de aantrekkingskracht van de maan. Loodrecht onder de maan wordt het water sterker aangetrokken dan elders, waardoor er lokaal op aarde een hoge waterstand optreedt. Aan de andere kant van de aarde stijgt het waterniveau eveneens. Het water komt hier omhoog als gevolg van het feit dat aarde niet alleen om haar eigen as draait, maar omdat de aarde en maan ook om elkaar heen draaien, waardoor het water van de aarde wordt weggeslingerd.
Getijgolf
Omdat de aarde om haar eigen as, en zo als het ware onder de maan doordraait, verplaatst de waterbult zich over onze planeet. Op aarde lijkt het dan alsof er een golf over de oceanen loopt. In de Atlantische oceaan verplaatst deze zogenaamde getijgolf zich met 200 m/s. Daarbij doet zij onderweg tweemaal per dag de Noordzee aan.
De aantrekkingskracht van de zon en de maan versterken elkaar wanneer de aarde met de beide hemellichamen in één lijn staat; bij volle maan en nieuwe maan. Er treedt dan een relatief hoge waterstand op; het springtij. Wanneer de zon en de maan loodrecht ten opzichte van elkaar staan, werken hun beider aantrekkingskrachten elkaar juist tegen en is er sprake van doodtij.
Geografische invloed
De getijgolf loopt niet vrijuit over de oceanen, maar vindt de landmassa-' op haar weg. Door de afbuiging van de golf langs de randen van de continenten ontstaan grootschalige circulatiepatronen. Zo is de getijgolf op de Noordzee een afgeleide van de golf die over de Atlantische oceaan voert en die noordelijk van Schotland de afslag naar rechts heeft gemaakt. In de Noordzee gaat de getijdenstroming in een grote boog langs de kust. Hij loopt zuidelijk langs de kust van Groot-Brittannië, wordt afgebogen bij de Hollandse kust, en voert weer noordwaarts langs de Deense en Scandinavische kust.
Het middelpunt van de cirkelboog wordt het amfidromisch punt genoemd en kan je vergelijken met het middelpunt in een kopje water waarin je het water rond laat draaien. De golf beweegt zich langs de randen van het kopje. In het middelpunt is geen "eb" en "vloed" te zien, maar hoe verder je van het amfidromisch punt weggaat, hoe groter het getijdenverschil. In de Noordzee is dit precies zo. Voor de waddenkust is het getijdenverschil maar 1 meter bij Texel, terwijl in de Duitse Bocht het verschil op kan lopen tot 4 meter.
Zandtransport
Vanuit het NIOZ, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek, worden sinds 1998 vanaf de veerdienst tussen Texel en Den Helder metingen verricht aan de stromingen en de vorm van de zeebodem in het Marsdiep. Deze dagelijkse metingen laten zien dat de stromingen in de westelijke Waddenzee grotendeels bepaald worden door de getijgolf in de Noordzee. Het water wordt met 1-2 m/s de Waddenzee ingestuwd. Bij de Afsluitdijk wordt deze stroming afgebogen en zoekt het water zich een weg noordwaarts. Na de ontmoeting met de Vliestroom wordt de stroming weer westwaarts langs de Eierlandse kom richting Marsdiep teruggevoerd.
Opvallend is dat op de zeebodem van het Marsdiep grote zandgolven aanwezig zijn, met een hoogte van 3 tot 8 meter en een lengte variërend tussen 200 en 400 meter. Deze zandgolven verplaatsen zich met een snelheid van een paar honderd meter per jaar van west naar oost en zijn een belangrijk mechanisme voor het zandtransport van de Noordzee naar de Waddenzee. Het transport door de getijdenstromingen is bepalend voor het vermogen van de Waddenzee om zich aan te passen aan de zeespiegelstijging (zie ook WadWeten 04-06-2010).
Bron
MC Buijsman & H Ridderinkhof (2007) Journal of Sea Research 57: 237-256
RGW Hisgen & RWPM Laane (2004) Geheim van het Getij. Sdu Uitgevers BV, Den Haag.
Relatie met kennisagenda van de Waddenacademie
Dit onderwerp heeft een relatie met onderdelen van de kennisagenda van de Waddenacademie en de achterliggende position papers:
Kennis voor een duurzame toekomst van de Wadden. Integrale kennisagenda van de Waddenacademie: (pdf 16 Mb) p.33 t/m 36.
De ontwikkeling van het waddengebied in tijd en ruimte. (pdf 6,3 Mb)Position paper geowetenschap: p.61 t/m 86.
Klimaatverandering en het Waddengebied (position paper Klimaat en Water) (pdf 7,3 Mb)
Lees meer in de thema's Geowetenschap en Klimaat op deze site.