Het karakteristieke noordelijke kleigebied is het resultaat van de eeuwige strijd tussen mens en zee. Vroegere boeren wisten land te onttrekken aan de zee middels een uitgebreid stelsel van landaanwinningswerken. Na een periode van verwaarlozing worden deze oude gebruiken weer nieuw leven ingeblazen. De vastelandskwelders groeien op verschillende plaatsen weer gestaag aan.

Noord-Nederland was tot de 10de eeuw één groot veenmoeras, begrensd door een langerekte strandwal. Dankzij afwisselende periodes van stormvloeden, overstromingen en sedimentatie kwam de huidige waddenregio tot ontwikkeling (zie ook WadWeten 12 maart en 19 maart 2010). Het gevormde kweldergebied bleek vruchtbare landbouw- en weidegrond te bevatten. De boerenbevolking nam het gebied in gebruik en onttrok langzaam maar zeker steeds meer grond aan de invloed van de zee, door inpolderingen en afwateringskanalen. In latere perioden werd sedimentatie in de kustzone bevorderd door de aanleg van rijsdammen.
In tegenstelling tot de eilandkwelders hebben de huidige kwelders aan de noord-Groningse en Friese kust dus geen natuurlijke oorsprong. Zij zijn het resultaat van het samenspel tussen de mens en de zee: sediment dat wordt aangevoerd met de getijdenstromingen wordt door landaanwinningswerken ingevangen.

Gedurende de 20ste eeuw zijn de buitendijkse kwelders veronachtzaamd, rijsdammen in verval geraakt en kwelders verloren gegaan. Inmiddels worden kwelders weer op waarde geschat (zie ook WadWeten 26 februari 2010). De buitendijkse zone vormt een natuurlijk buffer tegen het oprukken van de zee omdat de kwelders van nature kunnen meegroeien met zeespiegelstijging. Tegelijkertijd neemt een brede vooroever in de vorm van een kwelder veel kracht uit golven, waardoor de dijkvoet een zekere bescherming geniet.
Kwelders hebben daarnaast ook een ecologische betekenis. De opgehoogde gronden kennen een unieke vegetatie, vogels vinden er rust tijdens hoogwater en voor veel soorten, zoals de kluut, vormen kwelders een broedplaats. De invloed van kwelders reikt tot aan de zee. Dankzij het bezinken van sediment op de kwelders, wordt het zeewater helder. Hierdoor is er meer licht beschikbaar voor algengroei. Tegelijkertijd spoelen er bij afgaand water vanaf de kwelder voedingstoffen de zee in, wat ook weer ten goede komt aan het leven aldaar.

Waar mogelijk wordt sedimentinvang weer gestimuleerd en worden oude rijsdammen in ere hersteld. En soms regelt de natuur zichzelf. Daar waar de sedimentaanvoer hoog genoeg is, verloopt kweldervorming in luwe zones nog steeds langs natuurlijke weg. Zoals in het geval van De Peazemerlannen, een grote buitendijkse kwelder ten westen van het Lauwersmeer. Hier brak in 1973 de bitumendijk door, die het gebied moest beschermen tegen de zee. In de jaren daarop verdronk het gebied niet. Integendeel, er ontwikkelde zich een zeer dynamisch kweldergebied met een gevarieerde vegetatie en een snel groeiende sternkolonie.
De laatste decennia is de afname in het areaal van de vastelandskwelders van het noordelijk kleigebied tot stilstand gekomen. Met name dankzij verbeterd beheer; zonder de kwelderwerken zouden deze kwelders grotendeels verloren gaan.