Lessen in natuurherstel
Door: Tim van Oijen
Datum: 9 december 2011
De Waddenzee is een kwetsbaar natuurgebied dat een nationaal en internationaal beschermde status heeft. De resultaten van investeringen in natuurbescherming zijn zichtbaar, maar het kan altijd beter. Bij het opzetten van herstelprojecten in het waddengebied kan worden geleerd van projecten in kustgebieden elders in de wereld. In een recente publicatie hebben wetenschappers de belangrijkste lessen samengevat en een aantal sleutels tot succes geformuleerd.
Wereldwijd staat de zeenatuur sterk onder druk. Overbevissing, vervuiling en het verdwijnen of krimpen van habitats (zoals kwelders of koraalriffen) hebben er toe geleid dat veel soorten sterk in aantal zijn achteruit gegaan. Complete ecosystemen worden bedreigd. Gelukkig is er dankzij beschermingsmaatregelen bij ruwweg 10-50 procent van de soorten/ecosystemen herstel zichtbaar, ook al is dat soms maar beperkt.
Definitie van herstel
Wat wordt eigenlijk bedoeld met natuurherstel? Herstel is: het terugkeren naar een normale toestand. Maar zo’n ‘normale’ staat is niet makkelijk vast te stellen voor een ecosysteem. Ecosystemen zijn immers van nature veranderlijk. Verder kan door klimaatverandering een terugkeer naar het oude onmogelijk worden. In sommige gevallen, zoals bij ernstige overbevissing van een bepaalde vissoort, kan wel gestreefd worden naar een herstel van de populatiegrootte voordat er sprake was van overexploitatie.
De figuur hieronder is een schematische weergave van de manieren waarop een populatie of een ecosysteem zich onder druk van menselijke activiteiten kan gedragen. Hij kan er: a) gewoon tegen bestand zijn; b) tijdelijk door aangetast worden maar zich al dan niet dankzij beschermingsmaatregelen herstellen; c) zich slechts gedeeltelijk van herstellen tot een kleinere (groen) of veranderde variant (oranje) of d) zich niet herstellen.
Succesfactoren
Wetenschappers uit Canada, Spanje en Italië hebben een overzicht gemaakt van de effectiviteit van maatregelen die wereldwijd zijn ondernomen om mariene ecosystemen te herstellen. Nog zonder te kijken naar de wijze waarop de ingreep wordt uitgevoerd, is er een aantal factoren te noemen die de kans op en snelheid van het herstel mede bepalen. Allereerst is dat uiteraard de omvang van de verstoring. Daarnaast is de levenscyclus van de soort van groot belang voor de snelheid van herstel. Soorten die maar kort leven en veel nakomelingen produceren, kunnen zich binnen enkele jaren volledig herstellen. Bij lang levende soorten met weinig jongen, zoals veel zeezoogdieren, kan het herstel van de populatie decennia duren. Verder is gebleken dat soorten die nog in grote delen van het oorspronkelijke verspreidingsgebied voorkomen, ook al zijn de aantallen laag, beter herstellen dan soorten waarvan dit gebied sterk is ingekrompen.
Gebaseerd op de wereldwijde analyse van herstelmaatregelen geven de wetenschappers een aantal voorbeelden van succesvolle manieren van natuurherstel. Zeereservaten (‘Marine Protected Areas’, MPA’s) blijken een succesformule te zijn. En voor vispopulaties is een vangstverbod vaak effectief, ook al laat herstel soms lang op zich wachten.
Kennisverbetering
De onderzoekers benadrukken dat er zowel gekeken moet worden naar de optelsom van verschillende verstoringen (cumulatieve effecten) als die van de verschillende maatregelen. Dit vraagt om een zorgvuldige monitoring en een geïntegreerde systeemanalyse. Verder vinden ze dat er een verbetering van de kennis nodig is over het compleet omklappen van natuurlijke systemen naar een geheel nieuwe toestand.
Belangrijke randvoorwaarden voor effectieve herstelmaatregelen zijn een goede jurisdictie en handhaving. Al met al kost het veel geld en moeite om populaties te herstellen en bijvoorbeeld biodiversiteitsdoelstellingen te halen. De belangrijkste conclusie is dan ook dat tijdige investeringen in het behoud van waardevolle natuur de beste en goedkoopste manier zijn om onze zeeën te beschermen op de lange termijn.
Bron
Lotze, H.K., M. Coll, A.M. Magera, C. Ward-Paige en L. Airoldi (2011). Recovery of marine animal populations and ecosystems. Trends in Ecology and Evolutionl 26 (11), p.595-605.