Zeezaad
Door: Romke Kats
Datum: 4 november 2011
Het is najaar. Veel planten en bomen zijn uitgebloeid. De bladeren vallen van de bomen. De zaden worden nu verspreid. Daar is hulp bij nodig, van bijvoorbeeld vogels of van de wind. Veel planten op de kwelder en het wad maken gebruik van de zee.
Planten zorgen voor nageslacht door de productie van zaden. De zaden worden in vaak grote aantallen geproduceerd en zo ver mogelijk verspreid. Deze aanpassingen zorgen dat in elk geval een deel van de zaden op gunstige plekken terecht komt. De zaadverspreiding gaat niet vanzelf. Mens en dier, wind en water helpen hierbij. Sommige zaden hechten zich tijdelijk aan de vacht bij dieren, zoals die van kleefkruid. Andere zitten verstopt in vruchten zoals bij bessen of appels. Deze zaden worden met vrucht en al door dieren opgegeten en later ergens uitgepoept. Zaden die door de wind verspreid worden, zijn er in verschillende soorten en maten, zoals stofzaden, ballonzaden, geveerde zaden, gevleugelde zaden, wegschietende zaden en rollers. En dan zijn er ook nog zaden die in water worden verspreid. In de Waddenzee maken veel planten op de kwelder (figuur 1) en op het wad (figuur 2) gebruik van de zee.
Rottende stengels
Een voorbeeld van zo’n plant is het zeegras, dat op droogvallende wadplaten groeit. De zaden van het zeegras zitten verstopt in stengels. Het gras verspreidt zich al drijvend, soms wel over afstanden van meer dan honderd kilometer. Door rotting van de stengels komen de zaden vrij die vervolgens snel naar de bodem zinken. Dit najaar is bij de herintroductie van zeegras in de Waddenzee gebruik gemaakt van deze eigenschap. Zeegras is in zakken in het water gehangen, zodat het zaad na rotting van de stengels lokaal verspreid wordt.
Kwelders
Een deel van de planten die op de kwelders groeien, verspreiden hun zaad ook via de zee. Dat geldt vooral voor planten die lager op de kwelder leven. De vegetatie op kwelders wordt gekenmerkt door een duidelijke zonering (kijk hier voor meer informatie). Laag op de kwelder groeien zoutminnende soorten als zeekraal en Engels slijkgras. Midden op de kwelder overheersen lamsoor, zeeweegbree, schorrenkruid, zeealsem, zoutmelde en zeeaster. Planten hoog op de kwelder of aan de voet van de duinen kunnen minder goed tegen zout water, zoals Engels gras, rood zwenkgras en strandkweek (figuur 3).
Losweken
Het vochtgehalte van zaden is bepalend voor de verblijfsduur van de zaden op de bodem. Droge zaden met een laag drijfvermogen, zoals die van de zeeweegbree, blijven in grotere aantallen achter op de bodem dan de zaden met hoog drijfvermogen, zoals schorrenkruid en strandkweek. De hydrodynamische omstandigheden, golven en getij, zijn bij de verspreiding van natte zaden van groot belang. Vooral de werking van golven zorgt ervoor dat zaden van de bodem worden opgewoeld en verspreid kunnen worden. In een dichte vegetatie met buigzame planten wordt meer zaad vastgehouden dan in een open vegetatie met starre planten. Uit onderzoek is gebleken dat het drijfvermogen van de zaden van grote invloed is op de verspreiding. Het drijfvermogen bepaalt of de zaden zich verspreiden gedurende de drogere periode (zomer en najaar) nadat ze zijn losgelaten door de ouderplanten. De golfwerking in de natte periode (najaar en voorjaar) is juist bepalend voor de verblijftijd van natte zaden op lokale schaal. Gedurende de winter kunnen nog steeds veel zaden worden losgeweekt en verplaatst worden over grotere afstanden, vooral als de baren woeliger zijn.
Bron
Chang, E., R. Veeneklaas, R. Buitenwerf, J. Bakker & T. Bouma 2008. To move or not to move: determinants of seed retention in a tidal marsh. Functional Ecology 22: 720–727.
Källström, B., A. Nyqvist, P. Åberg, M. Bodin & C. André 2008. Seed rafting as a dispersal strategy for eelgrass (Zostera marina). Aquatic Botany 88: 148–153.
Shafer, D. & P. Bergstrom 2010. An Introduction to a Special Issue on Large-Scale Submerged Aquatic Vegetation Restoration Research in the Chesapeake Bay: 2003–2008. Restoration Ecology 18 (4): 481–489.
Zie voor meer informatie over het ontstaan van kwelders dit filmpje.