Zeegras vanuit de lucht
Door: Tim van Oijen
Datum: 8 juni 2012

Bijna overal ter wereld neemt het zeegrasareaal af. Maar niet in het gebied rond de Duitse Waddeneilanden Sylt, Amrum en Föhr. Daar is sinds de jaren negentig een constante toename te zien van deze zoutminnende plant. Er staat nu op de wadplaten weer net zo veel zeegras als in de jaren dertig, zo blijkt uit de vergelijking van recente surveys met oude luchtfoto’s.
Er komen twee soorten zeegras in de Waddenzee voor, groot zeegras (Zostera marina) en klein zeegras (Zostera noltii). De laatste is algemener en goed bestand tegen droogvallen. Het areaal aan zeegras is sinds het begin van de vorige eeuw sterk gereduceerd. Allereerst kwam dit door de wierziekte (zie WadWeten: De evolutie van de wierziekte), die het dieper groeiende groot zeegras in de periode 1931-1934 zelfs volledig deed verdwijnen. Tot op heden is het niet teruggekeerd.
In de jaren zeventig en tachtig nam het areaal op de wadplaten ook sterk af, hoogstwaarschijnlijk door eutrofiëring, veroorzaakt door de afvoer van grote hoeveelheden nitraat en fosfaat. Hierdoor werd het water troebeler vanwege de sterke microalgengroei. Ook stimuleerde het nitraat en fosfaat de groei van epifyten op het zeegras. Epifyten zijn kleine plantjes die op de bladen van grotere planten leven en er dus mee om licht concurreren. Zeegras is bovendien fysiologisch niet goed aangepast aan voedselrijke omstandigheden. Zeegras is om deze redenen een indicator voor de waterkwaliteit in de Kaderrichtlijn Water van de Europese Unie.
Oude luchtfoto's
Om de historische veranderingen in kaart te brengen en de huidige situatie er mee te kunnen vergelijken, is in het noordelijke Duitse deel van de Waddenzee een uitgebreid onderzoek uitgevoerd. Deze studie richtte zich op het deel van het zeegras dat bij laagwater droogvalt en dat dus met luchtfoto’s en via directe waarnemingen vanuit vliegtuigen goed is te zien.

Al in de jaren twintig en dertig werden er luchtfoto’s van het gebied ten noorden van het Duitse schiereiland Eiderstedt en ten zuiden van de Duits-Deense grens gemaakt. Veel van die foto’s waren niet geschikt voor de analyse van zeegrasbedekking, maar voor de periode 1935-1937 kon voor twee deelgebieden de bedekking wel worden bepaald. Uit de analyse van die luchtfoto’s en die uit de periode 1958-1959 en 2005 is goed te zien dat op plaatsen waar in de jaren dertig zeegrasvelden waren, ook nu nog velden te vinden zijn. Maar met name langs de vastelandskust is een aantal velden verdwenen door landaanwinning.
De ernst van de afname van het zeegrasareaal in de jaren zestig en zeventig wordt duidelijk uit surveys die sinds 1995 jaarlijks worden gedaan met waarnemers aan boord van een Cessna vliegtuig. Hieruit blijkt dat in de periode tussen eind jaren vijftig en halverwege de jaren negentig de zeegrasbedekking met wel 60% is afgenomen. De onderzoekers hebben gecontroleerd of de schattingen met de survey-methodiek goed vergelijkbaar waren met de analyse van luchtfoto’s. Voor het jaar 2005 zijn beide methoden gebruikt en bleek dit zeker het geval.
Herstel
Uit de waarnemingen blijkt dat het zeegras zich over het afgelopen decennium in het onderzoeksgebied goed heeft weten te herstellen. Inmiddels is het geschatte areaal 142 km2. Het percentage van de droogvallende wadplaten dat ermee is bedekt is 16%. Dus hoewel door landaanwinning zo’n 11 km2 is verdwenen, is de bedekking op de overgebleven gebieden vergelijkbaar met de situatie van eind jaren dertig.

Met het onder water groeiende groot zeegras, dat in deze studie dus niet is onderzocht, is de situatie in Duitsland en in Nederland nog steeds niet goed. Rijkswaterstaat en de Waddenvereniging zijn vorig jaar een nieuwe poging gestart om het in het Nederlandse deel van de Waddenzee terug te brengen.
Bronnen
Dolch, T., C. Buschbaum en K. Reise. Persisting intertidal seagrass beds in the northern Wadden Sea since the 1930s (2012). Journal of Sea Research, doi: 10.1016/j.seares.2012.04.007.
Voor meer informatie over het zeegras herstelproject van Rijkswaterstaat en de Waddenvereniging, zie:
Pagina over herstel zeegrasvelden op de site van de Waddenvereniging
Nieuwsbericht over herstel zeegras project.