Spring naar hoofd-inhoud Skip to page footer

Kansen voor kwelders

Door: Hans Revier
Datum: 14 november 2013

Kwelders, de buitendijkse gebieden met een zoutminnende vegetatie die regelmatig door de zee worden overspoeld, hebben een grote ecologische waarde. Door hun golfdempende werking dragen ze ook bij aan de kustverdediging. Daarom wil men in het kader van het Deltaprogramma Waddengebied dijkversterkingen koppelen aan vergroting van het kwelderareaal.

Kwelders ontwikkelen zich van nature in het waddengebied op beschutte plaatsen waar slib kan bezinken en waar, als de bodem hoog genoeg is, zouttolerante planten als zeekraal zich kunnen vestigen. Tijdens deze pioniersfase van de kwelder remmen de planten de stroming en de golven, zodat nog meer slib wordt ingevangen dat ze met hun wortels vasthouden. Zo neemt de hoogte van de kwelder snel toe –de opslibbingsnelheid varieert tussen de 0,5 en 1 centimeter per jaar– en wordt de fase bereikt dat de kwelders nog maar enkele keren per jaar wordt overstroomd. Door bedijking en inpoldering  zijn veel natuurlijke kwelders uit het waddengebied verdwenen. Ze komen vooral aan de Waddenzeekant van de eilanden nog voor. De kwelders aan de vastelandskust zijn het resultaat van menselijk ingrijpen. Met behulp van rijshouten dammetjes werden beschutte plaatsen gecreëerd waar slib kon bezinken. Daarom worden deze kwelders ook wel als landaanwinningswerken betiteld. In het Waddengebied ligt veruit het grootste areaal kwelders van Europa. Van de 40.000 ha kwelders in de Waddenzee ligt ca. 9.000 ha in het Nederlandse deel.

Minder krachtige golfaanval

Als bij opkomend tij het water de kwelders opstroomt verliezen de golven een deel van hun energie (zie ook Wadweten: Dempen de kwelderd de golven?) zodat de golfaanval op de dijk minder krachtig is. Hoewel kwelders in extreme situaties mogelijk niet bijdragen aan vermindering van de overstromingskans wordt het bestaande en nieuw te ontwikkelen kwelderareaal als belangrijk onderdeel van de kustverdediging gezien. Waar zich kwelders voor de dijk hebben ontwikkeld zijn minder harde maatregelen nodig om de golfaanvallen op de dijk te weerstaan. In het kader van het Deltaprogramma Waddengebied zijn kansrijke plekken voor kwelderontwikkeling geïnventariseerd, alsmede de sturingsmechanismen voor het behoud en de ontwikkeling van kwelders.

Luchtfoto’s

Omdat kwelders vrij gevoelig zijn voor afslag tijdens stormen wordt onderzocht hoe dit kan worden tegen gegaan. Voor de kwelders op Terschelling (de Grië) en Ameland (Neerlands Reid) is het effect van een harde kwelderrandverdediging met behulp van luchtfoto’s, die tussen 1949 en 2010 werden genomen, bestudeerd. Hieruit kwam naar voren dat de aanleg van een stenen dam in 1991 de afslag van de Grië op Terschelling sterk verminderde: van 1,3 meter per jaar tot 0,2 meter per jaar. Ook de kwelders van Neerlands Reid op Ameland hadden meer dan vijftig jaar te lijden onder erosie, die nog eens werd versterkt door de bodemdaling tengevolge van de gaswinning op het eiland. De aanleg van een stenen dam in 1998/1999 zeewaarts van de aan afslag onderhevige kwelderrand stopte het proces van erosie.

Pioniers

Tussen de dam en de geërodeerde kwelder ontstond door verhoogde sedimentatie een nieuwe aangeslibd gebied met karakteristieke zoutminnende kwelderplanten. Vegetatieopnamen loodrecht op de kustlijn van beide kweldergebieden lieten zien dat zich in deze aangegroeide delen van de kwelders met name de typische pioniervegetatie met o.a. zeekraal (Salicornia europea) heeft ontwikkeld. Deze in het Nederlandse waddengebied zeldzame habitat kwam niet voor in referentiegebieden waar de kwelderrand niet tegen erosie werd beschermd. De kwelders met hun specifieke zouttolerante vegetatie en de vele vogelsoorten die er broeden, fourageren of overtijen, hebben grote natuurwaarden en dragen bij aan de kustverdediging. Een relatief simpele ingreep als de aanleg van een harde kwelderrandverdediging kan onder gunstige omstandigheden bijdragen aan het behoud van dergelijke gebieden.

Bronnen

Van Loon-Steensma, J.M. and Slim, P.A., 2013. The impact of erosion protection by stone dams on salt-marsh vegetation on two Wadden Sea barrier islands. Journal of Coastal Research, 29(4), 783–796. Coconut Creek (Florida), ISSN 0749-0208.

A. V. de Groot, B. K. van Wesenbeeck en J. M. van Loon-Steensma, 2013. Stuurbaarheid van kwelders. IMARES Rapportnummer: C004/13

Loon-Steensma, J.M. van, A.V. de Groot, W.E. van Duin, B.K. van Wesenbeeck en A.J. Smale, 2012. Zoekkaart Kwelders en Waterveiligheid Waddengebied; een verkenning naar locaties in het Waddengebied waar bestaande kwelders of kwelderontwikkeling mogelijk kunnen bijdragen aan waterveiligheid. Wageningen, Alterra, Alterra-rapport 2391.

Deltaprogramma Waddengebied