Door: Hans Revier
Datum: 4 april 2013

Met steun van het Waddenfonds wordt in het Nederlandse waddengebied hard gewerkt aan een optimaal beheer van de vastelandskwelders. Zo moet extensieve begrazing van de buitendijkse gebieden van Friesland en Groningen leiden tot een grotere biodiversiteit. Maar runderen en paarden kunnen de nesten van broedende vogels vertrappen. Onderzoekers brachten dit effect met een experiment met kleiduiven in kaart.

Van oudsher worden de kwelders in het waddengebied gebruikt om vee te weiden. Dat geldt zeker voor de buitendijkse gebieden van Friesland en Groningen die dankzij de landaanwinningswerken ontstonden. Begrazing leidt tot waardevolle natuur. Het gaat verruiging van de vegetatie op de kwelders tegen en laat een mozaïekpatroon van allerlei verschillende microhabitats ontstaan. Hierdoor ontstaat een grotere diversiteit aan planten- en insectensoorten. Vooral voor op de kwelders foeragerende en broedende vogels is dat van belang. De Waddenzeekwelders zijn de belangrijkste broedgebieden van Noordwest-Europa voor verschillende soorten. Naast wadvogels, als de scholekster, tureluur en kluut, broeden er ook lepelaars, kokmeeuwen, visdieven en eidereenden. Zelfs broedende zangvogels als veldleeuwerik en graspieper worden er aangetroffen. 

Het weiden van vee kan echter ook tot gevolg hebben dat nesten worden vertrapt. Om dat in beeld te brengen is in het buitendijkse gebied van Noord-Friesland met behulp van kunstmatige nesten een vertrappingsexperiment uitgevoerd. Vanaf 2009 loopt in dit gebied een beweidingsproef om de verschillende effecten van begrazing of flora en fauna te bepalen. In vier afgerasterde proefvlakken van ongeveer 10 ha, met respectievelijk 5 paarden, 5 koeien, 10 paarden en 10 koeien, zijn in 2011 kunstmatige nesten uitgezet. Als proef werden eerst jampotdeksels met boetseerklei gebruikt. Onderzoek naar het effect van begrazing op nesten van graspiepers in Tsjechië had aangetoond dat de vertrapping daarvan vergelijkbaar was met de echte nesten. De proef mislukte echter omdat de klei door het vee werd opgegeten. Kleiduiven (van klei geperste schotels t.b.v. de schietsport), o.a. gebruikt in Amerikaans onderzoek, werkten wel. Hiertoe staken de onderzoekers ronde plaggen uit (10 centimeter diep) en bedekten de kleiduif met de oorspronkelijk plag. Zodra een paard of rund op deze plag ging staan brak de kleiduif.  In totaal werden 600 kleiduiven in de 4 proefvakken geplaatst.

Na 21 dagen bleek dat 118 van de 524 teruggevonden kleiduiven waren vertrapt. Dit resultaat kwam goed overeen met de aantallen vertrapte echte nesten in de proefgebieden. Het lag ook in dezelfde grootteorde als de hoeveelheid die uit onderzoek naar de vertrapping van kievitsnesten in andere gebieden was vastgesteld. Uit het experiment met de kleiduiven bleek dat paarden significant meer nesten vertrappen dan runderen. Paarden zijn namelijk actiever en grazen langer. Bovendien blijkt dat nesten in de buurt van drinkplaatsen meer gevaar lopen. De onderzoekers concluderen dan ook dat paarden beter niet gebruikt kunnen worden voor begrazingsbeheer op plekken waar veel vogels nestelen. Omdat de drinkplaatsen van grote invloed kunnen zijn op de verspreiding van het vee in het gebied, kan de locatie daarvan gebruikt worden om de grazers uit de buurt van gebieden met veel nestelende vogels te houden.

Meer dan 10% van de West-Europese kwelders ligt binnen onze landgrenzen. Terreinbeherende organisaties staan voor de vraag hoe ze deze gebieden het beste kunnen inrichten en beheren. Extensieve beweiding (1 stuks vee per hectare) met runderen lijkt de grootste biodiversiteit op te leveren.