Waarom vertrok de schol?
Door: Gerbrand Gaaf
Datum: 30 mei 2013

Het is de nachtmerrie van elke beleidsmaker. Je neemt een maatregel en vervolgens gebeurt er precies het tegenovergestelde van wat je wilde bereiken. Dat is het verhaal van de scholbox, een gebied in de Noordzee dat in 1995 werd gesloten voor de grote platviskotters. Het gebied grenst aan de Waddenzee. Jonge scholletjes moesten er door de verminderde visserijactiviteit weer ongestoord kunnen opgroeien. Maar de schol verdween juist, en bleef weg. Wetenschappers hebben de mogelijke oorzaken geanalyseerd.

De scholbox is een stuk Noordzee van ongeveer 40.000 vierkante kilometer ten noorden van de Nederlandse en Duitse Waddeneilanden en ten westen van Denemarken. In dit gebied groeide veel jonge platvis op. Toen het rond 1990 slecht ging met de schol is besloten om het gebied te sluiten voor platviskotters met een vermogen van meer dan 300 pk. Op die manier zou de schol daar in alle rust kunnen opgroeien. Maar het was geen succes: het ging niet beter met de schol. Integendeel, er zwom steeds minder schol in de scholbox. En nog steeds vinden we in de Waddenzee en de Noordzeekustzone buiten de eilanden veel minder nul- en éénjarige platvisjes dan vroeger. Een internationale groep visserijbiologen onder aanvoering van Doug Beare van IMARES heeft dit merkwaardige verschijnsel geanalyseerd. Zij publiceren hun bevindingen binnenkort in het Journal of Sea Research.

De visserij-ontwikkelingen in de box sinds 1995
Op de visband van een grote boomkorkotter is de overlevingskans van bijgevangen juveniele platvis bijzonder klein. Dat was de voornaamste reden om de grote kotters uit het gebied te weren. De grote platviskotters bleven na de sluiting buiten de scholbox, maar de activiteit van kleinere platviskottertjes in het gebied groeide aanvankelijk sterk. Ook de staandwantvisserij op platvis nam in betekenis toe. Toen eind jaren '90 de vangsten aan platvis in de box echt laag werden verplaatsten de kleine platviskotters hun vangstgebied naar de randen van de box. Vanaf die tijd is de scholbox het terrein van de garnalenvissers, die vooral in de 12-mijlszone voor de kust van de eilanden actief zijn. De garnalenvangst in het gebied is in de periode na 1995 aanzienlijk toegenomen. Maar de toegenomen activiteit van kleine platviskotters en garnalenvissers kan de achteruitgang van de schol niet verklaren. In de kleinschaliger vormen van visserij is de overlevingskans van bijgevangen jonge platvis veel groter. Beare et. al. becijferen dan ook dat zelfs bij de toename van de kleinschalige visserij in het gebied per saldo de theoretische kans voor opgroeiende platvis toch aanzienlijk is toegenomen. Ook de vangst van volwassen platvis door de kleine kotters en staandwantvissers kan de achteruitgang van de schol sinds 1995 niet verklaren.
De natuurlijke ontwikkelingen sinds 1995
Na het sluiten van het gebied zijn er ook veel andere dingen veranderd, die invloed hebben op de schol. De temperatuur van het kustwater is hoger geworden, waardoor de scholletjes naar koeler en dieper water wegtrokken. Ook de wormen en schelpdieren, het hoofdvoedsel van schol, namen duidelijk af. De algemene voedelrijkdom is minder geworden. Warmer water betekent ook meer garnalen. Garnalen eten de larven van schelpdieren en kunnen zo van veel invloed zijn op de broedval, en daarmee op de vestiging van schelpdierbanken. De hoeveelheden zeesterren en Noordzeekrabben namen toe. Deze rovers leven ook van dieren die op het menu van de platvis staan. Er zijn te weinig data beschikbaar om te bepalen welke van al deze processen het belangrijkst geweest is. Maar het is wel duidelijk dat het mislukken van de scholbox door een complex van factoren is veroorzaakt. Bij volgende maatregelen op deze schaal moet meer aandacht worden besteed aan monitoring en gericht onderzoek ter evaluatie.
Geen natuurbeheer
De onderzoekers benadrukken dat de scholbox nooit is ingesteld om de natuur te beschermen. Het ging zuiver om visserijbeheer. Het heeft dan ook geen zin om de ontwikkelingen in het gebied te spiegelen aan natuurbeschermingsdoelen.
Toekomst voor de schol?
Al met al is de scholbox geen veilige kinderkamer voor de Noordzeeschol geworden. Maar de schol heeft die kinderkamer blijkbaar wel elders kunnen inrichten, want sinds 2008 gaat het weer goed met de scholstand. Algemeen wordt aangenomen dat dit mede veroorzaakt is door het systeem van vangstbeperking en de sanering van de vissersvloot. De visserij-intensiteit is daardoor sterk afgenomen.
Bronnen
Floor Quirijns en Adriaan Rijnsdorp: Oude Scholbox in een nieuwe Noordzee. In: Visserijnieuws 7 april 2010.
Beare, Doug, Rijnsdorp, Adriaan D.,Blaesberg, Mette, Damm, Ulrich, Egekvist, Josefine, Fock, Heino, Kloppmann, Matthias, Röckmann, Christine, Schroeder, Alexander, Schulze, Torsten, Tulp, Ingrid, Ulrich, Clara, van Hal, Ralf, van Kooten, Tobias, Verweij, Marieke, Evaluating the effect of fishery closures: Lessons learnt from the PlaiceBox, Journal of Sea Research (2013).