Wormenriffen
Door: Tim van Oijen
Datum: 6 november 2014
In het Duitse deel van het waddengebied lagen begin vorige eeuw uitgestrekte riffen van de kokerworm Sabellaria spinulosa. Sommige waren meer dan tien hectare in oppervlak. Nu zijn ze waarschijnlijk nagenoeg verdwenen. Over de oorzaken van de sterke achteruitgang wordt verschillend gedacht.
Sabellaria spinulosa (hieronder Sabellaria genoemd) is een borstelworm die een koker bouwt van zandkorrels. De soort is vooral te vinden op stroomrijke plekken. Sabellaria filtert voedseldeeltjes uit het water vanuit zijn kokertje, dat niet meer dan een paar centimeter hoog wordt. Individuen leven vaak solitair of in kleine groepjes, maar kunnen ook riffen vormen op bijvoorbeeld mosselen, stenen of keien. Ze vormen meestal dunne korsten maar sommige riffen bereiken een hoogte van meer dan een halve meter. Die grotere riffen kunnen een oppervlakte van meerdere hectares hebben. Sabellariariffen zijn ecologisch waardevol omdat veel andere dieren zich er op of in de buurt vestigen, zoals mosdiertjes, anemonen, hydroïdpoliepen en zeesterren.
Kwetsbaar
De ontwikkeling van een Sabellariarif begint met de vestiging van larven op een harde ondergrond. Als er eenmaal een rifje is ontstaan van dicht tegen elkaar liggende kokers, wordt de aangroei bevorderd doordat Sabellaria-larven een sterke voorkeur hebben om zich op een bestaande rif te vestigen. Zo bouwen opeenvolgende generaties mee aan het rif. De opbouw van een rif is een traag proces en dit is de reden dat de riffen, net als koraalriffen, als uiterst kwetsbaar worden beschouwd. Als ze eenmaal weg zijn, zijn ze niet zomaar weer terug.
Sabellariariffen komen relatief veel voor langs de kust van Engeland en Wales. De soort wordt in het Nederlandse deel van de Waddenzee echter zelden aangetroffen. Ook in het verleden is Sabellaria hier nooit algemeen geweest. In het Duitse deel is de soort talrijker. Er lagen grote riffen nabij Sylt en in de Jadeboezem maar die zijn er voor zover bekend niet of nauwelijks meer. Er is in 2005 onderzoek naar de riffen in de Jadeboezem gedaan nabij de haven van Hooksiel. Met behulp van multibeam echosound werd getracht om de riffen te lokaliseren die er in de jaren negentig nog waren waargenomen. Er bleken slechts enkele klompjes rif over te zijn waarvan het nog maar de vraag was of ze ook vitaal waren. Het is normaal dat een deel van de kokertjes in een rif niet meer door wormen bewoond wordt. Bij de aangetroffen rifstructuren bleek dit percentage zo laag te zijn dat het een kwestie van tijd leek voordat de structuren volledig verdwenen zouden zijn.
Oorzaak
Het is niet geheel duidelijk wat de verdwijning van grote Sabellariariffen heeft veroorzaakt. Onderzoekers denken dat de intensieve garnalenvisserij een rol heeft gespeeld. Door het herhaaldelijk bevissen van locaties waar zich riffen bevonden, zouden deze ernstig zijn aangetast. Andere menselijke activiteiten zoals het aanleggen van dijken, zandwinning en inpoldering zouden door hun invloed op de stromingspatronen in de geulen ook een negatieve invloed op de riffen kunnen hebben gehad. Om te weten te komen waar en of er nog Sabellariariffen in de Waddenzee over zijn, en deze te kunnen beschermen, wordt door wetenschappers aangedrongen op een routinematige monitoring van de riffen. Dit is helaas tot op heden niet van de grond gekomen.
Bronnen
Background document on Sabellaria spinulosa reefs. Ospar Commission, 2013.
Vorberg, R., F. Fey en J. Jansen (2009). Wadden Sea Quality Status Report 2009. Thematic report nr. 13: Subtidal habitats.