Door: Gerbrand Gaaff
Datum: 19 maart 2015

Een garnalenkotter stoomt door een geul in de Waddenzee. De netten hangen langszij om schoon te spoelen. Aan dek wordt de vangst gezeefd. Alles wat groter is dan een garnaal spoelt via de loosgaten weer terug naar zee. Dat vormt een gespreid banket voor een grote zwerm meeuwen, die achter de kotter aan vliegt. Meestal zijn dat veel zilvermeeuwen, maar ook wel kleine mantelmeeuwen. Kunnen die vogels nog wel overleven als de vissers in de toekomst hun bijvangst niet meer overboord mogen zetten?

Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam, IMARES en het Koninklijk  Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) hebben zich in een onderzoek dat is uitgevoerd tussen 2008 en 2012 speciaal gericht op de kleine mantelmeeuwen. Deze soort stond bekend als een echte “zeerover”: vanuit de broedkolonies op de Waddeneilanden vliegen ze tientallen kilometers ver de Noordzee op om te foerageren. Van nature jagen ze dan op vis die aan de oppervlakte zwemt, zoals haring vaak doet. Maar meer en meer meeuwen specialiseren zich in het bemachtigen van de overboord gezette bijvangst van vissersschepen. En sommige kleine mantelmeeuwen verleggen hun foerageergebied naar de Waddenzee. Zij dit steeds dezelfde vogels of telkens weer andere?

Alle Nederlandse kotters die groter zijn dan 15 meter, zijn aangesloten op een systeem dat VMS (vessel monitoring system) heet. Een GPS-transponder legt precies de positie en de koers van het schip vast. Deze data worden door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit beschikbaar gesteld voor onderzoeksdoeleinden. Op deze manier konden de onderzoekers precies in kaart brengen waar en wanneer er vissersschepen actief waren in de Waddenzee.

Bij de meeuwen was zoiets nog niet geregeld. De onderzoekers moesten zelf  46 volwassen kleine mantelmeeuwen vangen en voorzien van een rugzakje met een GPS-datalogger, functionerend op zonne-energie. Dit deden ze in de kolonie in de Kelderhuispolder, in het zuidelijke duingebied op Texel. Op deze manier konden ze het individuele foerageergedrag vastleggen.

Van de 46 meeuwen die voorzien waren van een logger waren er acht die zich specialiseerden in het foerageren in de wadgeulen. Dit waren allemaal vrouwtjes, en ze gingen ook elke keer achter de waddenkotters aan. Dat konden de onderzoekers vaststellen aan de hand van de GPS-gegevens en voedselonderzoek. Het merendeel van het dieet van deze vogels bestond uit bodemvis. Normaal gesproken krijgt een kleine mantelmeeuw die vis alleen maar te pakken als hij net van het dek van een kotter gespoeld is, of de vis is blijven steken in het net dat langszij hangt. De mannetjes en de overige vrouwtjes gingen traditiegetrouw allemaal naar de Noordzee, waar ze overigens ook vooral op bijvangst aasden. Dit soort verschillen in foerageergedrag tussen de geslachten zie je wel vaker in het dierenrijk. Het is waarschijnlijk een strategie om de risico's van veranderingen in de foerageergebieden te spreiden. Waarom het vooral vrouwelijke kleine mantelmeeuwen zijn die zich op de waddenkotters zijn gaan richten, is vooralsnog een onopgelost raadsel.