Maanvissen zijn de grootste beenvissen ter wereld. Met enige regelmaat spoelen deze bizarre oceaanbewoners op de stranden van de Waddeneilanden aan. Op volle zee vertonen maanvissen opmerkelijk gedrag. Ze drijven aan de wateroppervlakte en koesteren het zonlicht. Om op te warmen na het zoeken naar voedsel in diepere en koudere waterlagen, verklaren Japanse onderzoekers.

Een maanvis (Mola mola) die op het strand gevonden wordt, trekt altijd veel bekijks en is vaak goed voor een stukje in de plaatselijke krant. Het zijn dan ook vreemde vissen. Het lijf is rond, sterk afgeplat en voorzien van twee puntige vinnen. De ‘zwemmende kop’ of ‘klompvis’ zijn andere benamingen van de maanvis. Door de eeuwen heen worden vooral in de wintermaanden maanvissen op de stranden in onze streken gevonden. Zo trok het aanspoelen van een enorme maanvis van 8 bij 6 voet (ongeveer 2,4 x 1,8 m) op het strand van Scheveningen op 13 december 1563, heel wat aandacht. Adriaen Coenen (1514-1587), notabel Scheveningse vishandelaar en amateur-bioloog, kocht de vis en probeerde ze te bewaren. Het drogen, na het verwijderen van de ingewanden, mislukte echter en hij illustreerde de merkwaardige vis samen met andere rariteiten in zijn Visboeck (zie ook Wadweten van 8 januari 2015). In het afgelopen decennium zijn elke winter wel maanvissen op de stranden van de Waddeneilanden gevonden. 2005 was een uitzonderlijk maanvisjaar. In totaal spoelden 15 stuks aan, een absoluut strandingsrecord. Ook in januari van dit jaar vond men op het strand van Texel een maanvis.

Maanvissen zijn de grootste beenvissen ter wereld. Een volwassen dier weegt gemiddeld 1 ton, en is 1,8 meter groot. Maar er zijn ook exemplaren bekend die 2300 kilogram wogen en 4 meter hoog waren bij de vinnen. Grote maanvissen zijn zeldzaam in de Noordzee. De meeste dieren die in onze kustwateren zijn aangetroffen wogen rond de vijftig kilo. Op Ameland strandde de grootste maanvis. In december 1889 vond men een dier dat 2,73 meter hoog en 2,23 meter lang was. De maanvis komt in alle gematigde en tropische oceanen voor. Maanvissen hebben een dikke taaie huid, die op sommige plekken wel 7,5 centimeter dik is en bedekt met tandjes en slijm in plaats van schubben. De maanvis is niet alleen de grootste beenvis. Een vrouwtje kan tot 300 miljoen eitjes in een legsel afzetten, wat geldt als record voor een gewerveld dier.

Over het algemeen neemt men aan dat maanvissen plankton en kwallen eten. Recent Japans onderzoek geeft wat meer inzicht in het dieet. Met behulp van zenders en kleine camera’s die aan de vissen bevestigd werden, ontdekten de onderzoekers dat maanvissen vooral in diepere waterlagen (50 – 200 meter) inderdaad op kwallen en verwante dieren fourageren.  Het voor de mens gevaarlijke Portugese oorlogschip –geen echte kwal, maar een complexe kolonie van vier typen poliepen met vervaarlijke netelcellen– bleek een favoriete hap te zijn. Het onderzoek toonde ook aan dat de maanvissen niet, zoals men eerst dacht, laten meedrijven met de zeestromen. Het zijn langzame, maar actieve zwemmers die enkele tientallen kilometers per dag kunnen afleggen.

Het fourageren in koudere waterlagen verklaart volgens de onderzoekers ook waarom de maanvissen aan de oppervlakte drijven. Ze doen dit om op te warmen, voorafgaand aan een duik. Door hun dikke huid kunnen ze die warmte goed vasthouden. Een andere hypothese zoekt een verklaring in de grote hoeveelheden parasieten –soms wel 40 soorten wormen en parasitaire kreeftjes– op de huid van  maanvissen. Door aan de wateroppervlakte te drijven krijgen zeevogels de kans de parasieten te verwijderen. Waarom de maanvissen vooral in de winter op onze stranden aanspoelen is nog niet afdoende verklaard. Sommige bronnen stellen dat de maanvis, eenmaal terecht gekomen in het koude Noordzee water, verstijft, niet meer goed kan zwemmen en ten prooi valt aan de zeestromen.