Door: Hans Revier
Datum: 18 juni 2015

Strandopruimacties, vissers die afval inzamelen, het Wad about plastic festival in Lauwersoog; zo langzamerhand is iedereen zich wel bewust van de problemen die het in zee drijvende afval veroorzaakt. Systematisch onderzoek naar de hoeveelheden en herkomst laat echter zien dat duidelijke trends in toe- of afname moeilijk zijn vast te stellen. Een lichtpuntje is wel dat in de Duitse Waddenzee steeds minder afval wordt aangetroffen.

Dertig jaar geleden onderkende men al het probleem dat afval in zee kan veroorzaken. Zeevogels die stukken plastic aanzien voor voedsel of zeezoogdieren die verstrikt raken in touwen of netten brachten het probleem onder de aandacht van beleidsmakers. Maar ondanks het tot stand komen van internationale afspraken –o.a. het verbod om huishoudelijk afval overboord te zetten– bleef het probleem onverminderd groot. Van alle soorten zeeschildpadden, 66% van de zeezoogdiersoorten, 50% van de zeevogelsoorten en snel groeiende aantallen vissoorten en ongewervelden is inmiddels verstrikking in, of het eten van vooral plastic afval vastgesteld. Zelfs de in 2012 bij Texel gestrande bultrug Johanna had stukjes plastic in haar darmkanaal. Uit langjarige studies naar de maaginhoud van aangespoelde stormvogels blijkt dat in de periode 1980-1990 de hoeveelheid afval in de Noordzee sterk toenam. Daarna nam de hoeveelheid weer af tot het niveau van 1980. De samenstelling wisselde ook. Het aandeel aan industriële plastics daalt vanaf 1980 langzaam en de sterke stijging is vooral te wijten aan de toename van plastics uit het dagelijkse gebruik. Zie ook Vliegende vuilnisvaten (Wadweten van 22 juni 2012).

Systematisch monitoringonderzoek naar de hoeveelheden en herkomst van het afval in de Noordzee vond plaats in Duitsland. Op vier stukken strand van de Duitse eilanden Sylt, Scharhörn, Minsener Oog en Juist verzamelden wetenschappers jaren lang elke drie maanden al het afval en probeerde daarvan zo goed mogelijk de herkomst vast te stellen. Met behulp van boomkotters visten ze op afval dat zich op de bodem van de open Noordzee en in de Waddenzee bevond. Op de stranden bleek de herkomst van het afval voor 28% aan visserijactiviteiten toe te schrijven, 18% aan toerisme, 9% aan de scheepvaart en 1% bleek afkomstig van rioolwaterzuiveringsinstallaties. Van 44% van het afval kon de herkomst niet worden vastgesteld. Per 100 meter strand varieerde de hoeveelheden afval tussen de 105 en 435 items. 52 tot 91% van het afval bestond uit plastics. De gemiddelde hoeveelheid afval op de zeebodem bedroeg rond de 10 kilo per vierkante kilometer voor de open Noordzee en rond de 13 kilo in de Waddenzee.

De hoeveelheid afval op de stranden van de eilanden bleek erg afhankelijk van hun ligging, de heersende windrichting en de aanwezige stromingen. Wel stelde men vast dat de hoeveelheden plastic zakken en vellen, houten palen en stukken touw afnamen. Ook afval afkomstig uit de visserij verminderde significant. De aantallen kunststof draadjes namen echter toe. De hoeveelheden gemeten afval op de bodem van de Noordzee vertoonden geen duidelijke trend in de periode 2001-2010. In de Waddenzee daarentegen stelde men tussen 1998 en 2007 een significante afname vast. De oorzaken voor deze afname waren uit de onderzoeksgegevens moeilijk op te maken. Waarschijnlijk veroorzaken de visserijactiviteiten minder afval. Maar de sterke getijdenstromingen kunnen ook het afval vanuit de Waddenzee naar de Noordzee afvoeren.