Op 24 en 25 augustus van dit jaar deed de Beach Cleanup karavaan van Stichting de Noordzee Terschelling aan. De vrijwilligers maakten een belangrijk deel van het strand zo goed als schoon. Een maand later organiseerde de Waddenvereniging het Waddenwerkweekend. De deelnemers gingen ook het Terschellinger strand op en raapten nog een grote berg afval bij elkaar. Zwerfvuil blijft een groot probleem. Het is gevaarlijk voor de zeedieren; ze kunnen er in verstrengeld raken of het inslikken. Vuiljutten is dus nuttig. De grote acties concentreren zich op de Noordzeestranden. Maar hoe zit het met de kwelders en de waddenstrandjes?

Annelies Schoo uit Oosterend op Texel heeft zich ontfermd over het zwerfvuilbeheer op twee waddenstrandjes, in de dijkbocht bij Nieuweschild en, verder naar het zuiden, het surfstrandje bij Dijkmanshuizen. Ze neemt steevast een vuilniszak mee en heeft haar hond getraind om drijvend afval op te vissen. Onder sommige omstandigheden ligt er erg veel. De foto hiernaast is genomen op 14 september, toen één vuilniszak niet voldoende was. De waddenstrandjes in de dijkbochten zijn 'sinks' voor drijvend zwerfvuil: het water stroomt hier minder hard dan langs de rechte dijkstukken, zodat afval er gemakkelijker blijft liggen.

Een andere 'sink' voor drijvend zwerfvuil is de begroeiing van de kwelders. Daar blijft het afval met de eb achter hangen. Meestal wordt het vuiljutten hier georganiseerd door de natuurbeherende organisatie, vaak in samenwerking met vrijwilligers of scholen. Soms is de oogst spectaculair. Tijdens een opruimactie op de Boschplaat in 2009 werd dertig kuub plastic van de kwelder gehaald. De interessante conclusie was toen dat het merendeel van het afval afkomstig was van de zeevaart op de Noordzee: de samenstelling leek sterk op die van het afval op de Noordzeestranden.

Op de stranden en kwelders ligt vooral afval dat drijvend aan land gekomen is. Dit zwerfvuil is op twee manieren gevaarlijk: als nepvoedsel of als strik. Vooral zeevogels zien een stukje plastic nogal eens aan voor iets eetbaars. Het wordt dan opgegeten en blijft onverteerbaar in de maag achter. Als er veel vuil in de maag zit verliest het dier zijn hongergevoel, gaat minder eten en sterft uiteindelijk door ondervoeding. Dit verschijnsel is goed onderzocht voor albatrossen (oceaan) en Noordse stormvogels (Noordzee).
Verstrengeling in drijvende plastic verpakking, vislijnen of netten is minstens zo serieus. Regelmatig krijgen de opvangcentra zeehonden binnen die als pup plastic als een strop om hebben gekregen. Als de zeehond groeit ontstaat een diepe wond waar de strop zit. In 2004 spoelde op Vlieland een bultrug aan met een vergelijkbare aandoening.

Stukjes afval die zinken spoelen in veel mindere mate aan: die moeten bij aflandige wind het strand op rollen. Onderzoekers van IMARES onderzochten de magen van gewone zeehonden die tijdens de virusepidemie van 2002 waren doodgegaan. Vooral jonge zeehonden bleken plastics binnen te hebben gekregen. Het ging onder andere om stukjes plastic draad, een snoeppapiertje, rietjes, visdraad en een stukje plastic bestek. Naast plastic bleken zeehonden soms ook kleine steentjes en stukjes hout in hun maag te hebben. Dit was een aanwijzing dat de dieren de deeltjes vooral tijdens het jagen op bodemvis binnen hadden gekregen. De biologen leidden uit hun onderzoek af dat al zo’n 14% van alle zeehonden zwerfvuil in zijn maag heeft. Dat is op zich alarmerend, hoewel niet precies bekend is hoe schadelijk deze onnatuurlijke maaginhoud voor de dieren is.

Zwerfvuil is giftig. Bij plastics speelt vaak het probleem dat bouwstoffen (monomeren) giftig zijn, maar met bouwsel (polymeer) niet meer. Als kunststof in zeewater afbreekt komen de giftige bouwstoffen vrij. Andere kunststoffen bevatten zware metalen of andere giftige toevoegingen, die vrijkomen bij afbraak. Bovendien verzamelen zwerfvuildeeltjes gifstoffen uit het zeewater aan hun oppervlak, zodat menig stukje plastic een chemisch bommetje is. De toxische effecten op plankton zijn al uitgebreid aangetoond.

Goed bekeken is de invloed van zwerfvuil op de wadfauna niet breed onderzocht, op het genoemde onderzoek van IMARES na. Toch toont dat onderzoek alleen al aan dat het vuiljutten ook langs de waddenkust nuttig is. Voor de kwelders zijn de acties in goede handen bij de natuurbeheerders. Voor de dijkbochten zou het een goed idee zijn als meerdere (eiland)bewoners een eigen waddenstrandje adopteren en het schoon houden.