Langs grote delen van onze kust wordt het nooit meer echt donker. Dorpen, steden en hun havens verlichten de wijde omtrek. Op zee komt licht van platforms en schepen. Al deze verlichting kan een effect hebben op het zeeleven, zowel boven als onder water. Wadvogels kunnen langer op zicht voedsel zoeken, zeepokken gaan dieper zitten. Initiatieven om de duisternis in het waddengebied te bewaken zijn daarom ook van belang voor de waddennatuur.

Het gebruik van kunstlicht neemt wereldwijd jaarlijks met zes procent toe. Door de hoge bevolkingsdichtheid in kustgebieden wordt ook de zee ’s nachts op steeds meer plekken, en met een steeds hogere intensiteit, verlicht. Toch is nog maar weinig onderzoek verricht naar de effecten van kunstlicht op de mariene natuur. Hieronder wordt een overzicht gegeven van bekende en mogelijke effecten.

Maanlicht is voor veel zeedieren belangrijk als oriëntatiemiddel. Kunstmatige verlichting kan daarom tot desoriëntatie leiden. Misschien wel het bekendste voorbeeld hiervan is dat jonge schildpadjes hun weg van het nest naar zee niet goed meer kunnen vinden op verlichte stranden. Maar ook langs onze kust zijn voorbeelden te vinden. Miljoenen migrerende vogels die over Waddenzee en Noordzee vliegen, bepalen hun koers mede op basis van het maanlicht. Een deel van deze vogels raakt van het pad af door het licht van schepen en olieplatforms. Ze vliegen er tegen te pletter of gaan er omheen cirkelen en raken uitgeput. De vogels oriënteren zich vooral op basis van rood licht. Uit onderzoek is gebleken dat door op platforms en schepen groen licht te gebruiken, er veel minder migrerende vogels last van zullen hebben. Een ander voorbeeld, onder water, betreft de dagelijkse migratie van dierlijk plankton. Dit plankton komt ’s nachts naar de oppervlakte om zich te voeden en gaat overdag weer dieper zitten. In meren is al aangetoond dat kunstlicht het migratiepatroon van watervlooien verandert. Ook de strandvlo, een in zandstranden levende kleine kreeftachtige, oriënteert zich op basis van maanlicht. De migratie die deze soort maakt bij opkomend en afgaand tij zou mogelijk ook door kunstlicht beïnvloed kunnen worden. 

Veel ongewervelden in zee timen de productie van voortplantingscellen op basis van de maanstand. De borstelworm Eunice viridis plant zich bijvoorbeeld altijd in oktober voort tijdens het derde kwartier. Het is niet helemaal duidelijk hoe groot de rol van het maanlicht is. Temperatuur, daglengte en getij kunnen mede de trigger zijn. In de weken na de bevruchting kiezen de larven van veel ongewervelden hun vestigingsplek. Ook dit gebeurt vaak op basis van het aanwezige licht. Zeepokken moeten bijvoorbeeld voorkomen dat ze op plekken gaan zitten waar voldoende licht is voor de groei van algen die hen simpel wegconcurreren. Kunstlicht kan daarom ook in dit vestigingsstadium een effect hebben.

De extra verlichting die kunstlicht ’s nachts geeft, kan tot voordeel zijn van veel roofdiersoorten. Steltlopers kunnen bijvoorbeeld bij dit licht nog op zicht voedsel zoeken. Onder water zijn op zicht jagende vissen in het voordeel. De purperslak, een op en onder stenen levende roofslak, gaat onder invloed van kunstlicht langer door met eten. Deze gedragsveranderingen kunnen het gehele voedselweb beïnvloeden.

Tot slot is licht van belang voor de communicatie. Veel soorten hebben kleurpatronen die een rol spelen bij de seksuele voortplanting of andere communicatie. Er zijn ook soorten die bioluminescentie gebruiken om met andere individuen te communiceren. De aanwezigheid van extra, en spectraal ander licht zal een invloed op deze communicatievormen hebben.

In het sedimentrijke, troebele Waddenzeewater zal onder water de impact van kunstlicht mogelijk beperkt zijn omdat er immers weinig licht doordringt. Ook is juist het waddengebied een van de donkerdere delen van Nederland. De Boschplaat op Terschelling en het Nationaal park Lauwersmeer hebben de status van Dark Sky Park gekregen, toegekend door de International Dark Sky Association (IDA). Wetenschappers pleiten er voor om ook ‘Marine Dark Sky Parks’ aan te wijzen: de Waddenzee zou de eerste kunnen zijn.

Het Programma naar een Rijke Waddenzee, Stichting Feel the Night, Night Light en de Waddenacademie organiseren op 19 en 20 oktober 2017 het 19e symposium van de Waddenacademie over het belang van stilte en duisternis in het waddengebied. Meer informatie over het programma en aanmelden.