Hoe (soorten)rijk zijn Noordzee en Waddenzee?

In de Nederlandse zoute en brakke wateren komen ruim 1900 verschillende soorten meercellige organismen voor. Acht procent daarvan zijn exoten: door menselijk handelen ingevoerde soorten uit andere delen van de wereld. Dit hebben onderzoekers vastgesteld bij het opstellen van de soortenlijst van de Nederlandse Noordzee.

Aan veranderingen in de soortenrijkdom of biodiversiteit kun je over het algemeen afleiden hoe het met de gezondheid van een bepaald gebied of ecosysteem gaat. Omdat de Nederlandse overheid werkt aan het behoud en duurzaam gebruik van de Noordzee is daarom deze soortenlijst opgesteld.

De onderzoekers maakten gebruik van gegevens uit verschillende databases die door eerder onderzoek tot stand waren gekomen. In totaal kon het voorkomen van 1909 verschillende soorten in de Noordzee, Waddenzee en Zeeuwse Delta worden vastgesteld. Van 1648 soorten kon worden vastgesteld in welke wateren ze voorkomen: voor de hele Noordzee 1248 soorten. In de Noordzeekustzone (ca 0-20 m diep) 622 soorten, de Noordzee offshore (ca 20-60 m diep) 847 soorten, 429 zout- en brakwatersoorten voor de Oosterschelde, 258 voor de Westerschelde , 200 voor de Grevelingen en tenminste 523 voor de Waddenzee. De geleedpotigen (zoals krabben, kreeften en garnalen) zijn de meest soortenrijke groep. Daarna komen de chordadieren (o.a. vissen en vogels), de weekdieren (slakken en schelpen) en de wormen.

Vergeleken met de totale Nederlandse soortenrijkdom op land en in water (ca 36 duizend soorten) valt de soortenrijkdom van de zoute wateren een beetje in het niet. Zeker als je bedenkt dat onze zoutwatergebieden 62% van het Nederlandse oppervlak omvatten. Deze relatief kleine soortenrijkdom komt voort uit het feit dat bepaalde soortenrijke groepen als insecten en schimmels nauwelijks in zout water voorkomen. Verder komen in onze zoute wateren weinig verschillende habitats voor. Het is voornamelijk een zandbodem, met op bepaalde plekken, vaak door de mens aangelegd, hard substraat (dijken, strekdammen). Van de in de lijst opgenomen bodemdieren komen daar 524 soorten voor. Op de zandbodem is het voorkomen van 824 soorten vastgesteld. 

Van alle 1909 brak- en zoutwatersoorten zijn er 147 te beschouwen als exoot. In de Noordzee 76: geleedpotigen (29 soorten), weekdieren (14 soorten), mosdiertjes (7 soorten) en chordadieren (9 soorten). Voor de Waddenzee stelde men tijdens een inventarisatie in 2014 het voorkomen van 82 exoten vast, waarvan tien soorten nooit eerder in de Waddenzee waren gezien. Dit betrof o.a. een algensoort, een mosdiertje en op hard substraat groeiende zakpijpensoorten.

Vergeleken met 2011 bleek een aantal exoten, zoals de kolonie vormende zakpijpensoort Didemnum vexillum, een grotere verspreiding te hebben. Dat sommige exoten het zo goed doen in onze zoute wateren kan worden verklaard uit de opwarming van het zeewater en het ontbreken van strenge winters in het laatste decennium.