Jordsand: de verdronken hallig
Door: Gerbrand Gaaff
Datum: 26 oktober 2017
In het waddengebied ontstaan af en toe nieuwe eilanden in de rij. Zo ontstond Rottumerplaat op de plek waar Rottumeroog ooit vandaan was gewandeld. Tussen Borkum en Juist ontstond een stabiele duinbegroeiing op de Kachelotplatte. De meest recente ontwikkeling van zandplaat naar eiland betreft Richel tussen Vlieland en Terschelling. Maar de kweldereilanden achter de barrière-eilanden hebben het moeilijk. Als voorbeeld de teloorgang van de enige Deense hallig, Jordsand.
In het kader van een grote studie naar de dynamiek van kleine, min of meer onbeschermde eilanden in het waddengebied reconstrueerde John Frederiksen de geschiedenis van deze hallig ten oosten van Sylt. Het eiland behoorde afwisselend bij Denemarken en Pruisen.
Kweldermassief verwoest door stormvloeden
Halverwege de Middeleeuwen sterkte zich ten noorden van het schiereiland Eiderstedt en ten oosten van de eilanden Amrum, Sylt en Rømø een uitgestrekt kweldermassief tot aan de vastelandskust uit. Het stijgen van de zeespiegel en enkele rampzalige stormvloeden sloegen veel van deze kwelders weg. Vooral de twee Marcellusvloeden (1219 en 1362) zorgden ervoor dat het kweldermassief een open archipel van hooggelegen eilanden werd. Zo vormde het landschap van de halligen zoals we dat nu nog steeds kennen. Op de kaart van de Hollander Willem Blaeu uit 1608 zien we Jordsand ten oosten van Sylt liggen als een forse hallig, ongeveer half zo groot als Föhr.
Bewoning
Toen Blaeu zijn kaart tekende was Jordsand permanent bewoond. Er stonden twee boerderijen. Maar blijkbaar waren de eigenaren van het eiland niet erg vermogend, want de kaart geeft ook aan dat het eiland niet door dijken werd beschermd, zoals bijvoorbeeld wel het geval was bij Föhr en Strand. In 1695 verwoestte een zware storm dan ook de nederzettingen op Jordsand. Vanaf die tijd werd het eiland gebruikt als weidegrond door boeren van elders.
Landmetingen
Vanaf 1800 is de oppervlakte van Jordsand regelmatig opgemeten. In 1805 was het nog 40 hectare groot en bestond het vrijwel helemaal uit hoge kweldergrond. In 1873 was het in oppervlakte gehalveerd, voornamelijk door de Februarivloed in 1825, die ook wel de Halligflut wordt genoemd omdat ook de andere halligen zwaar werden aangetast. In 1923 kwam veel vee op Jordsand om tijdens een stormvloed. Nadien is de beweiding op het eiland gestopt. In 1927 kwam de dam tussen Sylt en het vasteland tot stand, en in 1948 de dam naar Rømø. De aanleg van deze twee dammen veranderde de stromingen in het getijdenbekken rond Jordsand dramatisch, zodat er nog veel meer erosie op ging treden. Metingen hebben uitgewezen dat tussen 1968 en 1994 1,3 miljoen kuub sediment uit het bekken is verdwenen. Dit komt overeen met een erosie van 1 millimeter per jaar. In 1973 was Jordsand nog maar 2,3 hectare groot, en in 1994 0,2 hectare.
Verein Jordsand
Rond 1900 kwam het toerisme in het waddengebied van Sleeswijk-Holstein op gang. In het voetspoor van de badgasten ontdekten ook natuurliefhebbers het gebied. Een vogelexcursie naar Jordsand leidde tot op de oprichting van de Duitse natuurbeschermingsorganisatie Verein Jordsand, die zich tot op heden inzet in het belang van de waddennatuur. Maar deze vereniging kreeg pas tussen 1976 en 1990 wat geld bij elkaar voor de kustbescherming op het eiland. Met rijshouten dammetjes probeerde men de kwelder weer te laten groeien. Het mocht niet baten. Na enkele jaren, in 1999, werd de vogelkijkhut op het eiland in brand gestoken, bij wijze van afscheid. Kort daarna verdween de laatste kwelderbegroeiing.
Vergelijkbaar: Griend
De geschiedenis van Jordsand lijkt sterk op die van een ander kweldereiland: het Nederlandse Griend. Griend was in de Middeleeuwen ook een bewoond eiland van betekenis, maar ook hier verdween met elke stormvloed meer van het omringende kwelderlandschap. De aanleg van de Afsluitdijk versterkte dit proces nog eens. In 1988 heeft de beheerder, Natuurmonumenten, een lange zanddijk aan de noordzijde laten aanleggen. In 2016 was het weer nodig om het eiland extra te beschermen, dit keer met een grote zand- en schelpensuppletie aan de westkant.
Geld
Griend kon gered worden dankzij twee dure ingrepen. Voor Jordsand was dat geld er niet. De geschiedenis van Jordsand laat zien dat stormvloeden en de zeespiegelstijging ook een groot gevaar vormen voor de andere halligen. Alleen dure beschermingsmaatregelen kunnen dit unieke stuk van het Werelderfgoed Waddenzee voor de toekomst behouden.
Bronnen
Frederiksen, J. 2014: Jordsand - A Danish Wadden Sea island that has disappeared. In: Hellwich, U en M.Stock: Dynamic Islands in the Wadden Sea, Common Wadden Sea Secretariat (CWSS), Wilhelmshaven, Germany, Trilateral Salt Marsh and Dunes Expert Group
Schop, J. 2015: Wadweten: Van zandbank tot volgroeid eiland
Revier, H. 2017: Wadweten: Geoarcheologisch onderzoek onthult middeleeuws waddenlandschap
Jordsand – A defunct Danish Hallig - Verdronken geschiedenis