De Atlantikwall op de Waddeneilanden
Door: Tim van Oijen
Datum: 4 mei 2018
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bouwde het Duitse Rijk de verdedigingslinie de Atlantikwall op. Deze aaneenschakeling van bunkers, kanonnen en mijnenvelden langs de kust van Europa, van Zuid-Frankrijk tot aan het noorden van Noorwegen, had een lengte van meer dan 2500 kilometer. In het waddengebied herinneren nog talloze restanten aan het bestaan ervan.
De Atlantikwall was bedoeld om de westgrens van het rijk tegen aanvallen van de geallieerden vanuit zee te verdedigen. In Nederland bestond de linie uit een groot aantal kleine gebouwen en op het strand verplaatsbare versperringen. Bij de aanleg ervan maakten de Duitse bezetters in eerste instantie gebruik van bestaande Nederlandse verdedigingswerken. Vanaf 1942 werden er veel bunkers bijgebouwd. Op strategisch belangrijke plaatsen werden steunpunten (Stützpunkte) aangelegd. Zware betonnen bunkers met zware bewapening vormden de kern. In havens of riviermondingen werden deze steunpunten samengevoegd tot steunpuntgroep (Stützpunktgruppe) met meer manschappen en zwaardere artillerie. Deze werden rondom verdedigbaar gemaakt door antitankversperringen.
Gestandaardiseerde bunkertypen
Sinds het eind van de jaren zeventig is meer en meer waardering gekomen voor de cultuurhistorische waarde van de resten van de Atlantikwall. Ook in het waddengebied zijn of worden nog overgebleven bunkers gerestaureerd en opgesteld voor publiek. Van de achttien in Nederland aanwezige steunpuntgroepen lagen er zeven in het waddengebied: Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog, Harlingen en Delfzijl (als onderdeel van Festung Emden). Hoewel er gestandaardiseerde bunkertypen werden gebouwd, verschilden ze per locatie duidelijk van karakter. Dit kwam doordat de functie per complex kon verschillen en de Duitsers gebruik maakten van de mogelijkheden die het landschap ter plekke bood. Hieronder worden enkele complexen op de Waddeneilanden uitgelicht.
Op Texel waren meer dan vijfhonderd bouwwerken, waaronder drie kustbatterijen en twee luchtafweerbatterijen. In de bossen De Dennen zijn verschillende woonbunkercomplexen gebouwd voor het onderbrengen van manschappen. Op het eiland waren het strand en de duinen verboden terrein en voorzien van mijnenvelden, bunkers, prikkeldraadversperringen en tankmuren. Vanaf paal 9 tot voorbij De Koog werd de Vorstrandsperre gebouwd. Dit was een versperring die bestond uit tankmuren, bunkers en mijnenvelden. Het landschap veranderde erdoor aanzienlijk. De Duitse bezetters legden drie steunpunten aan op Vlieland: 12H, 13H en 14HL. De H staat voor Heer (leger), de Wehrmacht dus, de L voor luchtmacht, de Luftwaffe. Elk steunpunt omvatte bunkers uitgerust met zware wapens en munitieopslagplaatsen. Ook waren barakken voor manschappen en waterbekkens, keukens, kantines en toiletten. Het geheel werd beveiligd door een stelsel van loopgraven, een versperring van prikkeldraad en mijnenvelden. De steunpunten 13H en 14H zijn na de oorlog opgeruimd. 12H wordt gerestaureerd.
Tiger Stellung
Een van de best bewaarde radarstellingen ligt op Terschelling. Deze Tiger Stellung ligt, verscholen in het bos, ten oosten van West-Terschelling. Hij bestond uit meer dan honderd bunkers. Er woonden en werkten gedurende de oorlog ruim tweehonderd Duitse soldaten. De bunkers zijn deels uitgegraven en weer geopend voor publiek. Ook op Ameland werd een uitgebreide kustverdediging met luchtafweer gerealiseerd. De Duitsers duldden geen bewoning in de buurt van bunkers en batterijen en lieten de zomerhuisjes in de duinen bij Hollum en Nes vrijwel allemaal afbreken. Op Schiermonnikoog werd een heel dorp van bunkers gebouwd, Schlei genaamd. Het bestond uit radarinstallaties, luchtafweergeschut en barakken. Tussen 1942 en 1945 liep er een smalspoorlijntje over het eiland dat bouwmateriaal van de steiger naar het bunkerdorp vervoerde.
Langs de waddenkust van Noord-Nederland zijn meerdere resten te vinden. In de provincie Groningen ligt bijvoorbeeld bij Fiemel, ten oosten van Termunten, een aantal bunkers en is een geschutsokkel nog in de huidige zeedijk aanwezig. Ze behoren tot de Marine Flak Batterie Termunten, die de Duitsers gebruikten voor de luchtverdediging van Emden.
Bronnen
http://www.atlantikwalltexel.nl/
http://www.atlantikwallplatform.eu/nl/home/landen/plaatsen/regios/poi?poi_id=175
http://bunkersterschelling.nl/
https://www.documentatiegroep40-45.nl/vlielanders-graven-duitse-bunker-uit/
https://duinenenmensen.nl/de-atlantikwall-een-verdedigingslandschap/
Een mede door het Waddenfonds gefinancierd project werkt aan de verdere fysieke en digitale ontsluiting van de restanten van de Atlantikwall in het waddengebied. Voor meer informatie, zie https://www.atlantikwall-wadden.nl/
Op 9 juni 2018 is het bunkerdag, voor meer informatie zie: https://bunkerdag.nl/nl