Door: Cora de Leeuw
Datum: 15 maart 2018

Eeuwenlang was zeegras een veelvoorkomende plantensoort in de Nederlandse Waddenzee, waar zelfs mensen hun geld mee verdienden. Maar bijna honderd jaar geleden verdween deze soort in korte tijd. De laatste decennia wordt geprobeerd om meer inzicht te krijgen in deze zeldzame plant, die onder bijzondere omstandigheden leeft en een eigen ecosysteem vormt. Herstelprojecten hebben tot nu toe veel kennis opgeleverd maar nog geen uitgebreide zeegrasvelden. 

In de Nederlandse Waddenzee kwamen tot circa 1930 uitgestrekte zeegrasvelden voor van het ondergedoken Groot zeegras (Zostera marina), een robuuste meerjarige vorm met relatief stijve, brede bladeren. Dit zeegras groeide vooral in de Zuiderzee op de zeebodem en stond altijd onder water. Deze vorm van Groot zeegras werd ‘wier’ genoemd en in grote hoeveelheden geoogst om te gebruiken als vulling van dijken, kussens en matrassen. In een paar jaar tijd zijn deze ondergedoken zeegrasvelden echter verdwenen en nooit meer teruggekomen. Waarschijnlijk komt dat vooral door een internationale wierziekte (Labyrinthula zosterae) en de aanleg van de Afsluitdijk, waardoor de stromingen sterker werden en het water troebeler. Ook elders in de internationale Waddenzee komt deze vorm nauwelijks meer voor. Wel komt de droogvallende, eenjarige vorm van Groot zeegras nog voor, vooral in het Duitse deel van de Waddenzee (bij Sylt), in combinatie met het Klein zeegras (Zostera noltii). Klein zeegras is een overblijvende, meerjarige soort met wortelstokken, die ook nog in kleine hoeveelheden op enkele plaatsen in de Nederlandse Waddenzee voorkomt. 

In de jaren ’90 zijn Rijkswaterstaat, de Radboud Universiteit Nijmegen en de Waddenvereniging begonnen met projecten en proeven om meer inzicht te krijgen in de leefomstandigheden van Groot zeegras en de mogelijkheden voor terugkeer van deze soort in de Waddenzee. Sinds een aantal jaren werken ook Natuurmonumenten, de Rijksuniversiteit Groningen en the Fieldwork Company aan zeegrasherstel. Zeegras is namelijk niet alleen een kenmerkende soort, maar vormt ook het habitat voor tal van andere soorten. Zo is het een kraamkamer voor vissoorten zoals Haring en voor garnalen, voedsel voor bijvoorbeeld Rotganzen en een schuilplaats voor krabben en zeepaardjes. Ook leggen zeegrasvelden CO2 vast, dempen ze golven en vangen ze zand en slib in. Ze kunnen zo zelfs een bijdrage leveren in de strijd tegen klimaatverandering en zeespiegelstijging, helpen bij kustbescherming en met helderder water betere levensvoorwaarden scheppen voor zichzelf en andere organismen.

Omdat de ondergedoken vorm van het Groot zeegras uit de hele Waddenzee verdwenen is, richten  herstelprojecten zich op de eenjarige vorm van Groot zeegras, dat nog wel in de Duitse Waddenzee aanwezig is (vlak bij de Deense grens). Deze vorm moet elk jaar uit zaad ontkiemen. Gebleken is dat dit zeegras niet meer vanzelf in ons deel van de Waddenzee terugkeert. De omstandigheden, zoals een redelijke waterkwaliteit, helderheid, een bepaald zoutgehalte (niet te zout en niet te zoet) en niet te veel stroming, lijken op bepaalde plaatsen aanwezig te zijn. Maar de afstand tot de brongebieden is te groot. Daarom zijn vanaf 2011 in het najaar gedurende een aantal jaren door vrijwilligers planten met zaadstengels op Sylt geplukt, waarna ze in de Nederlandse Waddenzee zijn uitgezaaid. Tot nu toe heeft dit nog niet tot grootschalig herstel geleid. Waarschijnlijk waren de hoeveelheden zaad daarvoor te klein. Begeleidend onderzoek moet uitwijzen welke factoren een rol spelen.