PFAS op het wad

Door: Tim van Oijen
Datum: 31 oktober 2019

De bouw- en de baggerwereld zijn in rep en roer door de verontreiniging van grond en slib met PFAS. Deze stoffen, die schadelijke effecten hebben op mens en milieu, zitten ook in de bodem en het water in de Waddenzee en het Eems-Dollardgebied. Ook garnalen, mosselen en platvis bevatten PFAS. In een enkel geval overschrijdt het gehalte de milieukwaliteitsnorm.

PFAS is een verzamelnaam en staat voor poly- en perfluoroalkylstoffen. Ze zitten onder andere in blusschuim, antiaanbaklagen en textiel vanwege hun water-, vet- en vuilafstotende eigenschappen. Ook worden ze gebruikt in diverse industriële processen. Deze stoffen komen op veel plaatsen in Nederland in bodem en water voor. De verbindingen breken maar langzaam af en lijken zich ook goed te hechten aan sediment. Boven bepaalde concentraties zijn PFAS schadelijk. Bij de mens kunnen ze leiden tot een verlaagde weerstand bij kinderen en leverschade bij volwassenen. Er is daarom steeds meer aandacht voor PFAS in voeding, waaronder commerciële vissoorten en schaaldieren. Een recent gepubliceerde studie vergelijkt PFAS-metingen aan dieren uit verschillende Nederlandse kust- en binnenwateren met elkaar.

Eems-Dollard

Uit de studie blijkt dat paling uit rivieren en meren de hoogste PFAS-concentraties hebben. Het is bekend dat deze vissoort snel gifstoffen ophoopt in zijn vetweefsel. Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat het PFAS-gehalte in rivieren en meren hoger is dan in zee. Het is dus te verwachten dat diersoorten die in elk geval een deel van hun leven in zoet water doorbrengen hogere gehaltes hebben dan mariene organismen. Maar ook bij een garnaal uit het Eems-Dollard-gebied was de concentratie hoog. Deze waarde lag zelfs boven de waterkwaliteitsnorm van de EU voor oppervlaktewateren. Andere garnalen hadden lagere gehaltes. Verder zijn in mosselen uit het de westelijke en oostelijke Waddenzee PFAS aangetoond. Uit een andere studie blijkt dat ook de platvissoort bot uit de Eems-Dollard PFAS bevat. De samenstelling van de stoffen is vergelijkbaar in alle diersoorten. Perfluoroctaanzuur (PFOS) was aanwezig in de hoogste concentraties, gevolgd door andere typen PFAS die ook lange ketens hebben. PFAS met korte ketens werden alleen in lage concentraties gemeten.

Omdat er van de garnalen maar weinig individuen zijn geanalyseerd, vinden de onderzoekers het moeilijk om op basis van hun metingen voor deze soort vergaande conclusies te trekken. Maar uit de monitoring van het stoffen in oppervlaktewateren in opdracht van Rijkswaterstaat is duidelijk dat PFAS alomtegenwoordig zijn in het waddengebied. Wel zijn de waarden in het Eems-Dollard-gebied lager dan in de Westerschelde. Meer onderzoek is noodzakelijk om meer inzicht te krijgen in de hoeveelheid PFAS in commerciële en ook niet-commerciële vis-en schelpdieren. Over de effecten op de dieren is ook maar weinig bekend. Verder is het van belang om vast te stellen of er nog lokale bronnen van PFAS in het waddengebied  - in het bijzonder in het Eems-Dollardgebied, waar de industriële activiteit hoog is - aanwezig zijn.

Bronnen

Zafeiraki, E., W.A. Gebbink, R.L.A.P. Hoogenboom, M. Kotterman, C. Kwadijk, E. Dassenakis en S.P.J. van Leeuwen (2019). Occurrence of perfluoroalkyl substances (PFASs) in a large number of wild and farmed aquatic animals collected in the Netherlands. Chemosphere 232, p415-423.

Sneekes. A.C., en E. van Barneveld (2018). Resultaten van het Rijkswaterstaat JAMP 2017 monitoringsprogramma van Bot (Platichthys flesus L.). Biologische en chemische gegevens van JAMP Bot. RWS-rapport BM 18.01. Wageningen Marine Research Wageningen UR (University & Research centre), Wageningen Marine Research rapport C045/18.

Meer over Pfas op de website van het RIVM