Nachtvlinderen in een Dark Sky Park

Door: Hans Revier
Datum: 14 mei 2020

De soortenrijke graslanden, uitgestrekte rietvelden en boscomplexen van het Lauwersmeer herbergen tal van zeldzame vogels. De insectenfauna is veel minder bekend. Ten onrechte, zo blijkt uit jarenlang onderzoek naar de nachtvlinders in dit Dark Sky Park. Het voorkomen van 1120 soorten kon worden vastgesteld, waaronder veel zeldzame soorten.

Macro's en micro's

In Nederland leven meer dan 2400 verschillende soorten vlinders. Slechts een klein deel daarvan zien we overdag fladderen: de 53 soorten dagvlinders. Een groot deel rekenen we tot de nachtvlinders (920 soorten) en tot slot is er nog de soortenrijke groep van de microvlinders. Soms vliegen dagvlinders ook ’s nachts en nachtvlinders overdag. Met uitzondering van een aantal fraai getekende en gekleurde soorten zijn nachtvlinders over het algemeen onopvallend gekleurd en hebben ze sprietvormige of geveerde antennes aan de kop. Alle dagvlinders daarentegen hebben altijd een knopje aan het uiteinde van de antenne. Het onderscheid tussen macro- en microvlinders is een wat praktische tweedeling tussen grote, goed zichtbare en kleine tot zeer kleine vlindertjes, die vaak over het hoofd worden gezien. Tot de macronachtvlinders horen ook spectaculaire soorten voor zoals de overdag actieve kolibrievlinder en andere grote, opvallend gekleurde pijlstaarten.  

Verlicht laken

Van 2004 tot en met 2018 zijn de nachtvlinders in het Lauwersmeer geïnventariseerd. De meest gebruikte methode was ‘het vangen op licht’. Een met een felle lamp lokt vlinders aan die gaan zitten op het achter de lamp strak gespannen laken. Dan kunnen gemakkelijk gedetermineerd worden. Daarnaast zijn de vlinders met een netje verzameld en gebruikte men ook ‘smeer’. Dit is een stroperig mengsel van appelmoes en appelstroop met een flinke scheut bier of wijn. Dat werd aangebracht op een kale boomstam om vlinders te lokken. Het voorkomen van een klein aantal soorten, voornamelijk wespvlinders, is vastgesteld door kunstmatige feromonen, de geurstoffen die vrouwtjes aanmaken, te verspreiden en zo de mannetjes te lokken.

Hoge aantallen

Zowel de micro- als de macronachtvlinders van het Lauwersmeer zijn tijdens het onderzoek geïnventariseerd. In totaal zijn 112.413 exemplaren geteld behorende tot circa 1.120 soorten. De waarnemingen van de macronachtvlinders zijn nader uitgewerkt en gepubliceerd. Een overzicht van de micronachtvlinders volgt later. Uit de ruim 19.000 waarnemingen van de macro’s kon het voorkomen van 442 soorten in het Lauwersmeer worden vastgesteld. Daarmee is het Lauwersmeer te vergelijken met soortenrijke gebieden als de Vijlenerbossen in Zuid-Limburg of de Amsterdamse Waterleidingduinen. Opvallend waren de uitzonderlijk hoge aantallen soorten die per keer werden geteld. Vaak meer dan 100 soorten per nacht en soms tussen de 120 en 130 soorten. Het totaal aantal vlinders dat dan werd waargenomen kon wel oplopen tot meer dan 2.000 exemplaren. Het hoogseizoen van de nachtvlindertellingen loopt van half mei tot en met half augustus. Na september werden specifieke najaarssoorten als de herfstrietboorder, de zwartstipvlinder of de bruine herfstuil gevangen.

Rijkdom

Net zoals bij de vogels herbergt het Lauwersmeer een aantal zeldzame soorten macronachtvlinders. Zo was van 21 soorten niet bekend dat ze in de provincie Groningen voorkwamen. Vier gevonden soorten zijn in Nederland zeer zeldzaam: de gekraagde wespvlinder, die erg op een hoornaar lijkt, het herfstpapegaaitje en de schijn-gamma- en de moerasspirea-uil. Gebaseerd op de waarnemingen in het Lauwersmeer is de zeldzaamheid van sommige soorten veranderd. De fraaie walstrospanner is in Nederland vrij zeldzaam maar komt in het Lauwersmeer in behoorlijke aantallen voor. Van twee andere soorten, de witroze stipspanner en de donkere wapendrager, is de classificatie bijgesteld van vrij zeldzaam naar vrij algemeen. Het Lauwersmeer kent dus een zeer rijke nachtvlinderfauna. De grote variatie aan leefgebieden en de ’s nachts heersende duisternis in dit Dark Sky Park -vanwege de duisternis is deze status aan het Lauwersmeer verleend- ligt onder andere aan deze rijkdom ten grondslag. 

Bronnen

Tuinstra, G. (2019). Macronachtvlinders in de periode 2004 tot en met 2018. entomologische berichten, 79(5), 168-195.

websites met informatie over vlinders in Nederland:

www.vlinderstichting.nl
www.microvlinders.nl