Zoetwaterschokken en verdrinking: wat doet klimaatverandering met het Waddengebied?
Door: Cora de Leeuw
Datum: 11 november 2021
Het klimaat verandert sneller dan gedacht. Niet voor niets wordt er wereldwijd alarm geslagen en naar overeenstemming gezocht in Glasgow. Voor het Waddengebied betekent dat meer hitte, minder vorst, extreme neerslag, meer droogte en een versnelde zeespiegelstijging: enorme gevolgen voor mens en natuur.
WadWeten
Onder de noemer WadWeten publiceren de Waddenacademie en de Leeuwarder Courant iedere maand een artikel over recent onderzoek op en rond de Wadden. Wetenschapsjournalisten Tim van Oijen en Cora de Leeuw beschouwen verschillende kennisdisciplines, waaronder de biologie, geologie en cultuurhistorie. Deze WadWeten verscheen ook op de website van De Leeuwarder Courant.
De gemiddelde jaartemperatuur in Nederland is sinds 1900 met 2,3 graden gestegen. Door klimaatverandering zullen er vaker extremen voorkomen, zoals hitteperiodes. De zomers van 2018 en 2019 waren bijvoorbeeld al opvallend warmer dan andere.
De hogere temperaturen hebben in 2018 en 2019 in de Waddenzee op droogvallende platen onder andere tot massale sterfte van kokkels geleid (Lees ook: WadWeten | Hittegolf overspoelt kokkels ). Dat zorgde voor minder voedsel voor vogels en mensen.
Kou in de vorm van strenge winters komt juist steeds minder voor. Vreemd genoeg zorgt vorst voor een stimulans in de voortplanting van schelpdieren en dus van voedsel voor veel soorten vogels. Vermindering van vorstperiodes leidt dus tot vermindering en verarming van de voedselvoorraad in de Waddenzee.
Stressfactor
De jaarlijkse hoeveelheid neerslag is sinds 1900 met 21 procent toegenomen. Ook valt de neerslag nu in andere jaargetijden en in wisselende hoeveelheden: soms extreem veel en soms juist niet. Dat zorgt voor meer pieken en dalen in de zoetwaterafvoer naar de Waddenzee. Zoetwaterschokken zijn een grote stressfactor voor zoutwaterdieren in de Waddenzee. Geen of weinig zoetwaterafvoer leidt juist tot zoutere omstandigheden langs de kust.
Op het land vragen de neerslag-extremen, die grote gevolgen kunnen hebben voor bijvoorbeeld de landbouw en de bebouwing van het hele noordelijke kustgebied, om een reactie. Bij overlast moet veel water worden afgevoerd, maar er moet ook worden gebufferd voor droge perioden.
Versnelling
Op dit moment is de sedimentatie van zand en slib vanuit de Noordzee naar de Waddenzee nog groter dan de relatieve stijging van de zeespiegel, waardoor de wadplaten in stand blijven en de kwelders kunnen groeien. Maar in een tijdsbestek van enkele decennia lijkt deze tendens te zullen kantelen, door een versnelling van de zeespiegelstijging.
Het kombergingsgebied Vlie is het meest kwetsbaar: de huidige modellen voorspellen dat de wadplaten hier gaan verdrinken vanaf 2030 bij het klimaatscenario RCP2.6. Dat scenario gaat uit van het doel van het klimaatakkoord van Parijs: een opwarming van de aarde met maximaal 2, maar bij voorkeur 1,5 of minder graden Celsius, ten opzichte van de periode 1981-2005.
Afhankelijk van de uitstoot van broeikasgassen komt er een moment dat de zeespiegel 1 meter (wellicht al rond 2070) of zelfs 2 meter (misschien al rond 2090) is gestegen, waardoor het verdrinken van droogvallende delen in grote stukken van de Waddenzee een feit is.
Als wadplaten steeds korter droog vallen, hebben wadvogels (waarvoor het Waddengebied UNESCO werelderfgoed is geworden) steeds minder tijd om voedsel te zoeken. Ook wordt bij verdrinking het areaal kwelders kleiner, waardoor er paaigebied voor vissen en broed- en rustgebied voor vogels verdwijnt, er minder planten kunnen groeien, er minder CO2 wordt vastgelegd en er mogelijk minder dempende invloed van de kwelders op stormvloeden is.
Dijkversterking
Langs de Waddenkust worden de dijken op vele trajecten versterkt, zodat ze zeker 50 jaar voor een veilig achterland kunnen zorgen. Een snellere verandering van klimaat zal leiden tot een eerdere aanpassing hiervan.
Provincies en waterschappen houden daar nu al rekening mee: water zal meer de ruimte krijgen bij woningbouwplannen en dijken worden waar mogelijk breder en groener, zoals terug te zien is in de plannen voor de 47 kilometer Waddendijk tussen Koehool en Lauwersmeer.
Oplossingen
De verandering van het klimaat komt door onszelf, heeft het klimaatpanel van de Verenigde Naties (het IPPC) vastgesteld. Oplossingen hoe hier mee om te gaan zullen ook van onszelf moeten komen.
In het Waddengebied wordt daar al op meerdere fronten over nagedacht, vooral ook in het grensgebied van water en land. Zodat we duurzaam kunnen wonen, werken en recreëren en de natuur kunnen behouden. In de onlangs verschenen Position Paper ‘Klimaatverandering en ecologie’ van de Waddenacademie worden de effecten van klimaatverandering op de waddennatuur uitgebreid beschreven en bediscussieerd, want de effecten zijn nu dagelijks al te zien.
Bronnen
Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut/Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, 2021. KNMI Klimaatsignaal ’21. Hoe het klimaat in Nederland snel verandert.
Netherlands Journal of Geosciences. Sediment budget and morphological development of the DutchWadden Sea: impact of accelerated sea-level rise and subsidence until 2100
Hoekstra, P. & C.J.M. Philippart, 2021. Klimaatverandering en ecologie. Position Paper Waddenacademie en Omgevingsberaad Waddengebied 2021-01.
Reneerkens, J., 2020. Climate change effects on Wadden Sea birds along the East-Atlantic flyway. Position Paper, Wadden Academy.
https://rijkewaddenzee.nl/nieuws/klimaatverandering-vogels/
https://www.waddenacademie.nl/nieuws/nieuwsbericht/knmi-klimaatsignaal-21-verschenen
https://www.waddenacademie.nl/wetenschap/wadweten/wadweten-2019/hittegolf-overspoelt-kokkels