Eidereend moet afscheid nemen van megagezonde mosseldieet
Door: Wouter Hoving
Datum: 3 november 2022
De menukaart van de eidereend in de Wadden is in dertig jaar tijd veranderd. De vogels eten minder mosselen en kokkels en meer scheermessen. Tegelijkertijd is de conditie van de vogel erop vooruit gegaan.
WadWeten
Onder de noemer WadWeten publiceren de Waddenacademie en de Leeuwarder Courant iedere maand een artikel over recent onderzoek op en rond de Wadden. Wetenschapsjournalisten Tim van Oijen en Wouter Hoving beschouwen verschillende kennisdisciplines, waaronder de biologie, geologie en cultuurhistorie. Deze WadWeten verscheen ook op de website van De Leeuwarder Courant.
De eidereend (Somateria mollissima) heeft meer dan 130 diertjes in het dieet. Bodem- en zeebeestjes, maar ook insecten, vissen(eieren) en planten. Het grootste deel van de eidereendpopulatie in de Waddenzee overwintert in Deense wateren.
De grootte van die groep is in de afgelopen decennia flink geslonken. Mogelijke oorzaken zijn verhoogde predatie in de broedgebieden, parasitaire infecties, vitaminetekort en klimaatverandering. Ook een gewijzigd voedselaanbod speelt een rol. Daarom onderzochten een Franse en Deense onderzoeker de verandering in het menu van de eidereend.
Dat deden ze door vogels uit de jaren 1986 tot 1990 te vergelijken met die van de jaren 2010 tot 2017. Daarvoor werden over beide periodes in totaal 1644 Deense eidereenden geschoten die zich voorbereidden op de voorjaarstrek. Deels afkomstig uit de Waddenzee, deels uit het Kattengat in de Baltische zee. Onderzoekers vergeleken de conditie van de vogels uit beide tijdvakken aan de hand van vleugellengte en vergeleken het dieet op basis van de maaginhoud.
Met name minder blauwe mosselen gegeten
Dat voedingspatroon is veranderd. Want in de jaren 2010 tot 2017 vraten de eenden minder blauwe mosselen, kokkels en zeeslakjes dan twintig jaar eerder. Met name de blauwe mossel – de belangrijkste prooi – werd minder gegeten. Had een eidereend twintig jaar eerder nog ruim vijf mosselen in de maag, in de tweede onderzoeksperiode was dit er nog ruim één.
Dat het aantal gegeten blauwe mosselen is afgenomen, is op zich niet verwonderlijk: ook het aantal mosselbanken in de Waddenzee is drastisch afgenomen. Eidereenden zijn daarom genoodzaakt om op ander voedsel over te stappen. Met tegenzin, want de mossel is zeer geliefd bij de eidereend. Als ze er toegang toe hebben, laten ze andere prooien links liggen. Dat is ook beter voor de eider, want de exemplaren die uit een gebied kwamen met een overvloed aan mosselbanken waren in betere conditie.
Wat zijn deze eenden dan in twintig jaar tijd wél meer gaan eten? De Amerikaanse zwaardschede (ensis directus), in de volksmond wel ‘scheermessen’, bleken vaker in de eidermagen te zitten. Deze tweekleppige exoten groeien royaal voor de Nederlandse kust. Niet voor niets bleek al uit onderzoek in 2010 dat scheermessen het dieet van eidereenden in het Nederlandse Waddengebied domineren. Ook andere vogels stapten de afgelopen jaren over op maaltijden met veel meer scheermessen ( zie Wadweten over de zwarte zee-eend ). Nu blijkt dus dat dit schelpdier ook in andere delen van het Wad een steeds belangrijkere voedselrol speelt.
Opvallende uitkomst
Tot dusver hadden de onderzoekers de resultaten wel verwacht. Maar in het onderzoek is iets opvallends aan de hand. Omdat er veel minder mosselen gegeten werden in de tweede onderzoeksperiode (2010-2017), zou je verwachten dat de dieren ook in slechtere conditie waren dan in de eerste periode (1986-1990). Dat is paradoxaal genoeg niet het geval.
De verklaring die de onderzoekers geven, is dat de gehele populatie eidereenden in de afgelopen dertig jaar enorm is afgenomen. Er zouden inmiddels minder eidereenden overgebleven zijn dan het overwintergebied aan zou kunnen. Volgens onderzoek van de Common Wadden Sea Secretariat gaat het om ruim veertig procent afname sinds eind jaren 80.
Die afname heeft meerdere oorzaken. Zo kwam in de jaren 90 – toen de populatie nog groot was – een tekort aan voedingsstoffen in het water, waardoor veel dieren stierven. Ook dunt de populatie uit door predatie in de broedgebieden. Roofdieren, zoals een toenemend aantal zeearenden, pikken de zwakkere exemplaren eruit.
Bronnen
Laursen, K. & A.P. Møller (2022). Diet of eiders and body condition change from the late 1980s to the mid 2010s. Journal of Sea Research, 187.
Tulp, I., J. Craeymeersch, N. Leopold, C. van Damme, F. Fey, H. Verdaat (2010). The role of the invasive bivalve Ensis directus as food source for fish and birds in the Dutch coastal. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 90, pp. 116-128.
Kleefstra R., Bregnballe T., Frikke J., Günther K., Hälterlein B., Hansen M.B., Hornman M., Ludwig, J., Meyer, J., & Scheiffarth G. (2022).Trends of Migratory and Wintering Waterbirds in the Wadden Sea 1987/1988 - 2019/2020. Wadden Sea Ecosystem No. 41. Common Wadden Sea Secretariat, Expert Group Migratory Birds, Wilhelmshaven, Germany.