Zeespiegelstijging, bodemdaling: houden kwelders dat bij?
Door: Wouter Hoving
Datum: 3 maart 2022
Kwelders op Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog groeien gemiddeld harder dan de zeespiegel stijgt. Dat blijkt uit onderzoek van de universiteiten Wageningen en Groningen.
Pessimistische berekeningen wijzen zelfs op 80 procent. Dat is een aderlating op ecologisch gebied, want in zulke natte gebieden komen bijzondere planten en dieren voor die afhankelijk zijn van de overstromingen. Daarnaast zijn zulke gebieden vaak nodig als natuurlijke bescherming voor het achterland tegen de zee.
WadWeten
Onder de noemer WadWeten publiceren de Waddenacademie en de Leeuwarder Courant iedere maand een artikel over recent onderzoek op en rond de Wadden. Wetenschapsjournalisten Tim van Oijen en Wouter Hoving beschouwen verschillende kennisdisciplines, waaronder de biologie, geologie en cultuurhistorie. Deze WadWeten verscheen ook op de website van De Leeuwarder Courant.
Te simplistisch
Die modellen blijken te simplistisch, melden onderzoekers van Wageningen University & Research (WUR) en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) nu. Want onder invloed van klimaatverandering stijgt het waterpeil. Gevolg: bij storm komt er meer slib op kwelders, dus hogen ze sneller op.
Dát, en het feit dat de Waddenzee sowieso verzandt sinds de afsluiting van het IJsselmeer en de aanleg van de Afsluitdijk, maakt dat eilandkwelders sneller opslibben dan ze aan de randen eroderen (afslijten). 4,4 millimeter jaarlijkse verhoging tegenover 2,5 millimeter zeespiegelstijging, om precies te zijn.Voor de Nederlandse Waddenzee, met zijn zeldzame planten en talloze broedende vogels, is dat goed nieuws. Ook in 2020 concludeerden onderzoekers van de WUR al dat het areaal kwelders in de Waddenzee (9000 hectare) voorzichtig toenam.
Duizend metingen
Om tot hun recente conclusie te komen deden ecologen op tien plekken op Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog meer dan duizend metingen over een periode van vijftien jaar.
Bij kwelders van Ameland onderzochten zij ook de invloed van bodemdaling door aardgaswinning. Een hot item, want critici vrezen dat die kwelders daar extra gevaar lopen doordat niet alleen de zeespiegel stijgt maar ook de bodem daalt. Kwelders komen daardoor relatief lager te liggen. Het verdrinkingsgevaar valt niettemin mee, concluderen de onderzoekers. Omdat de kwelder lager ligt, staat deze bij hoogtij langer onder water. Gevolg: meer slib bezinkt, waardoor bodemdaling deels wordt gecompenseerd.Niettemin gaat bodemdaling op de Amelander kwelders sneller dan opslibbing. Hoofdonderzoeker Han van Dobben verwacht echter niet dat de kwelders hierdoor zullen verdwijnen. De invloed van de dalende zeebodem zal afnemen als de aardgaswinning (volgens planning) in 2035 stopt.
Duidelijke oeverwallen
Met hun duizend metingen, zochten de ecologen ook uit welke delen van een eilandkwelder het snelst opslibben. Daar is variatie in, al blijft dat in wetenschappelijk kwelderonderzoek vaak buiten beschouwing.
Vooral dichtbij een kreek of de zee groeit de kwelder rap de hoogte in. De oplettende kwelderbezoeker kan dat ook zien. Aan weerskanten van een kreek uit de zee, vind je duidelijke oeverwallen.
Achterliggende kwelderdelen blijven juist achter, daar komt minder nieuw slib op terecht. Hierdoor ontstaat op termijn eentonigheid in hoogte en plantengroei op zo’n plaat, stellen de onderzoekers. Dat zie je bijvoorbeeld op de Boschplaat op Terschelling, waar achter de aangelegde stuifdijk veel dezelfde planten staan. Zoals zeekweek, een dominante grassoort die vrijwel alle andere plantensoorten verdringt.In de toekomst is de kans groot dat dit verandert. Natuurbeheerders en Rijkswaterstaat werken op sommige plekken aan proeven waarbij dynamiek terugkomt in de kusten. Duinen kunnen dan weer stuiven en ook nieuwe kwelders kunnen dan ontstaan, met de specifieke plantjes die daarbij horen.
Extreme scenario’s
Toch houden de onderzoekers nog een slag om de arm. Als de meest extreme toekomstscenario’s over de zeespiegelstijging werkelijkheid blijken, zullen de kwelders verzuipen. Het gaat dan om 1,5 tot 2 meter stijging in 2100 vooral door verdwijning van ijskappen op de Zuidpool. Dit toekomstbeeld acht het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, echter niet waarschijnlijk.
Voor nu lijkt het effect van de klimaatverandering voor de Waddenkwelders mee te vallen. Al moet gezegd: het jongste rapport van IPCC dat op 28 februari uitkwam, is duidelijk pessimistisch over de gevolgen van klimaatverandering. Het benoemt het uitsterven van talloze diersoorten, mindere landbouwopbrengsten, meer hittedoden, grote migratiestromen en ernstige bedreiging van Europese kustplaatsen door water.
Bronnen:
‘Salt-marsh accretion with and without deep soil subsidence as a proxy for sea-level rise’ in het tijdschrift Estuaries and Coasts.
AR6 Climate Change 2021: The Physical Science Basis.
Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability.
Lange-termijnontwikkeling van kwelders in de Waddenzee (1960-2018) van Wageningen Universiteit & Research.