Wat doen de geplande windparken op zee met onze vogels?

De komende jaren zullen er veel windmolens bijkomen in de Nederlandse zee. Zo ook in de Noordzee boven de Waddeneilanden. Nu al staan daar honderdvijftig molens van de windparken Gemini Buitengaats en ZeeEnergie. Om te bepalen hoeveel er nog bij kunnen, is onderzoek nodig. Bijvoorbeeld naar de vraag: hoeveel vogels gaan er dood door deze turbines?

Om die reden werkte Potiek per vogel met een slachtoffermodel. Daarin worden onder meer de grootte en het vlieggedrag van vogels meegenomen. In hoeverre vliegen vogels op rotorhoogte? Hoe hoog, hoe snel, hoe vaak en hoe wendbaar vliegen de dieren? Hierdoor heeft de ene vogel een hogere aanvaringskans met een windmolen dan de andere.
Er is een lijst met 21 vogelsoorten waarvan onderzoekers weten dat ze gevoelig zijn voor aanvaringen of leefgebiedverlies door windmolens. Op die lijst staan zeevogelsoorten en trekvogelsoorten. Beide varianten hebben een ander slachtoffermodel, want zeevogelsoorten maken lokaal gebruik van een gebied op zee, bijvoorbeeld om voedsel te zoeken, terwijl trekvogelsoorten vaak maar één keer per trekseizoen door een gebied komen.

Maar met alleen het slachtoffermodel ben je er nog niet. Want wat zegt het doodgaan van één vogel over het voortbestaan van zijn de soort? De ene vogelsoort leeft bijvoorbeeld langer dan de andere. Ook legt de ene vogel meer of vaker eieren dan de ander. Daarnaast slaan de rotors van windparken niet alleen af en toe een vogel uit de lucht, maar verkleinen windparken ook leefomgevingen van vogels. Al die zaken hebben invloed op de populatie.

Voor al die zaken gebruiken onderzoekers een populatiemodel. Even terug naar de jan-van-gent: als er één van deze vogelsoort sterft, kan dat relatief veel impact op de populatie hebben. Zo kan het effect van de dood van één jan-van-gent op zijn populatie groter zijn dan het effect van de dood van vijf spreeuwen op hun populatie. De jan-van-gent kan wel 35 jaar worden en legt slechts één ei per jaar. Bovendien is deze vogelsoort door de windparken dubbel de pineut: hij heeft relatief vaak aanvaringen met windmolens en verliest in verhouding ook veel leefomgeving vanwege de stroomparken.

Ondanks die impact op vogelsoorten, is er nog steeds een goede kans dat het windpark boven de Waddeneilanden er komt (net als de andere geplande windparken in de Nederlandse zee). Drie aanpassingen naar aanleiding van het eerste onderzoek zorgen ervoor dat de zilvermeeuw en jan-van-gent toch minder negatief uit de studie lijken te komen.

Allereerst hebben de onderzoekers twee ‘papieren wijzigingen’ doorgevoerd. Na de eerste resultaten keken zij nog eens in meer detail naar de ‘dichtheidskaarten’. Die bleken niet accuraat. Dat zit zo: zilvermeeuwen en jan-van-genten vliegen vaak achter vissersschepen aan om mee te eten van de vis. Daardoor gaven de dichtheden in de gebruikte kaarten een vertekend beeld. Onder invloed van vissersboten leek het aantal jan-van-genten bij Borssele in Zeeland zelfs vergelijkbaar met de populatie bij Bass Rock in Schotland, waar een enorme kolonie leeft. ,,Dat was niet realistisch”, aldus Potiek.

De tweede aanpassing in de berekeningen is het maken van onderscheid in het uitwijkpercentage tussen broedende vogels en vogels buiten het broedseizoen. In het oorspronkelijk model had Potiek als worst case aanname een uitwijkpercentage genomen die hoort bij het broedseizoen van de jan-van-gent. Dan hebben de vogels meer voedsel nodig vanwege de jongen en zijn ze meer gebonden aan de kolonie. Dat betekent dat ze vaak door of langs het windpark moeten vliegen. In de nieuwe berekeningen wordt niet meer uitgegaan van een jaarrond broedseizoen, waardoor er minder slachtoffers vallen onder de jan-van-genten.
Naast deze twee zaken, kan de sterfte als gevolg van windparken worden beperkt door de tiplaagte van de rotoren hoger boven het water te plaatsen. Veel vogels scheren over het water. Als de molens hoger komen, vliegen vogels er vaker onderdoor. Potiek: ,,Voor de jan-van-gent en zilvermeeuw scheelt dat veel. Dit is een belangrijke knop om aan te draaien. Er is discussie over met windparkontwikkelaars, want zo’n ingreep kost wel wat. Maar het is technisch mogelijk. En als het ecologisch echt nodig is, dan kan dit een voorwaarde zijn voor de vergunning.”

Over die tiplaagte wordt nog verder onderzoek gedaan. Evenals de hoeveelheid windmolens die in de parken zullen komen. Ook dat kan het aantal slachtoffers verkleinen.