Kustverdediging van schelpdierbanken: goed voor milieu, maar zou het geld besparen?

Door: Wouter Hoving
Datum: 2 mei 2024

Volgens de International Union for Conservation of Nature (IUCN) is het van groot belang dat we meer overgaan op ‘nature-based solutions’, waarbij we natuur en natuurlijke processen inzetten voor menselijke infrastructuur en gebiedsinrichting. Schelpdierbanken kunnen als kustverdediging hetzelfde werken als koraalriffen en mangrovebossen. Die bieden elders in de wereld natuurlijke bescherming tegen golven, vloed en stormen. In Vlaanderen wordt er al in de Noordzee geëxperimenteerd met mosselbedden als kustbescherming.

Twee Belgische economen bij de universiteit van Leuven bekeken daarom of schelpdierbanken mogelijk een natuurlijke buffer zouden kunnen zijn voor de kustlijn in Nederland. Schelpdierbanken houden zelf zand vast en passen zich aan als de zeespiegel stijgt. Ze kunnen golven opvangen en verhogen de biodiversiteit onder water enorm.

De Nederlandse kustlijn is afhankelijk van zandsuppleties om erosie van land tegen te gaan. Als gevolg van de stijgende zeespiegel zal, volgens prognoses van Deltares, vanaf het jaar 2100 niet langer de huidige 12 miljoen kubieke meter zand gespoten moeten worden, maar tot wel 40 miljoen kubieke meter. Volgens de Agenda voor het waddengebied 2050 is voor de instandhouding van de basiskustlijn van de eilanden in 2100 mogelijk 20 keer zoveel zand nodig als nu. Dat heeft niet alleen grote ecologische gevolgen, maar is ook enorm duur. 

Alternatieven

Reden dus om serieus naar alternatieven voor zandsuppleties te kijken. De Belgische onderzoekers van de economiefaculteit keken niet naar de ecologische of praktische aspecten, maar onderzochten de vraag: zou een schelpdierbank van mosselen, Japanse en platte oesters voor de Nederlandse kust een goedkopere oplossing zijn dan een zandsuppletie? 

Met een kostenbatenanalyse berekenden zij hoeveel vierkante meter zand een schelpdierbank kan vasthouden, en hoeveel kubieke meter dat aan zandsuppletie zou besparen. Het voordeel van die methode is dat de onderzoekers daardoor het huidige beleid en alternatieve beleid tegen elkaar af konden afwegen. Ze hoefden niet precies kennis te hebben welke hoeveelheden zand er op dit moment nodig zijn voor behoud van afzonderlijke kustdelen.

In de berekening zijn ook enkele maatschappelijke kostenbesparingen van schelpdierbanken meegenomen door het vastleggen van stikstof voor het maken van de schelp, de kraamkamerfunctie van zulke banken en exploitatie door oester- en mosselvangst. Zulke positieve effecten vertolken de onderzoekers in een geldbedrag, onder meer op basis van het Handboek Milieuprijzen van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu.. De uitkomst is dat kustverdediging met schelpdierbedden per vierkante meter ruim 146 euro bespaart ten opzichte van kunstmatige suppletie. 

Kanttekeningen

De onderzoekers maken twee kanttekeningen. Allereerst is de plaatsing van schelpdierbanken vanuit financieel oogpunt alleen aan te raden als schelpdierbanken ook voor consumptie kunnen worden gebruikt. Ten tweede zijn de meer fysiologische en ecologische moeilijkheden van het aanleggen van een schelpdierbank niet meegenomen. Te denken valt aan bodemgeschiktheid, voedselbeschikbaarheid, parasieten, waterkwaliteit, menselijke activiteiten, predatie en dergelijke. 

Desondanks geeft het onderzoek beleidsmakers een goede eerste inschatting in wat een schelpdierbank aan maatschappelijke kosten kan besparen. Pilotstudies zouden moeten uitwijzen hoe de onzekerheden in de praktijk uitpakken. 
 

Maas, P., Rousseau S. (2024). A social cost-benefit analysis of shellfish beds on the Dutch coast as a nature-based measure against climate change. Marine Policy 163. 

MIW. (2021). Agenda Voor Het Waddengebied 2050: Koersen naar een veilig, vitaal en veerkrachtig Waddengebied in 2050. Rijkswaterstaat. Geraadpleegd op 9 april via: https://agendavoorhetwaddengebied2050.waddenzee.nl/publish/library/1/agenda-voor-het-waddengebied-2050.pdf.

Nolte A., Van Oeveren-Theeuwes C., Van Der Werf J., Tonnon K.P., Grasmeijer B., Van Der Spek, A., Elias E., Wang Z. (2020). Technisch Advies sedimentbehoefte Kustfundament: Ten behoeve van het beleidsadvies kustgenese 2.0. Deltares (in opdracht van Rijkswaterstaat).

ILVO. (2023). Coastbusters 2.0: Ecosystem Based Coastal Management. Geraadpleegd op 9 april via: https://ilvo.vlaanderen.be/uploads/documents/PB/Coastbusters_2_0_ENDreport_Ecosystembased_coastal_management_october2023.pdf.