Vogelpoep zorgt voor meer planten en eilandvorming in de Waddenzee

Door: Wouter Hoving
Datum: 5 september 2024

Vogelpoep beïnvloedt de plantengroei op kleine eilanden in de Waddenzee. Ook heeft het invloed op de manier waarop het eiland zich ontwikkelt. Al moet vooral dat laatste nog beter onderzocht worden.

Vogelpoep is voedingsrijk en is daarmee een belangrijke bemester van voedselarme zandbodems waar grote kolonies trek- en watervogels komen. Maar hoe het met de bemesting door vogelpoep in de Waddenzee zat, was niet bekend.

Bij onderzoek op het vogeleiland Griend nam onderzoeker Valérie Reijers van de Universiteit Utrecht in 2016 een aantal planten mee om proefjes mee te doen. Bij toeval kwam ze erachter dat deze planten stikstof hadden opgenomen die hoog uit de voedselketen komt – afkomstig van dieren dus. Normaliter groeien planten vooral van stikstof in de lucht en uit de zee.

Deze soort stikstof moest wel vogelpoep zijn, concludeerde Reijers. Naar schatting vliegen 10 tot 12 miljoen vogels jaarlijks door het Waddengebied op zoek naar voedsel, broedplekken of voor overwintering. Een belangrijk deel van die vogels strijkt neer op een van de 63 onbewoonde eilanden, ver van predatoren en menselijke bemoeienis.

Om te kijken of haar conclusie klopte, onderzocht Reijers in 2019 met enkele andere onderzoekers grond- en plantmonsters op de eilanden Richel (West-Terschelling), Griend (tussen Harlingen en Vlieland-Oost) en Zuiderduin (onder Rottumeroog). Ze verzamelden ook gegevens over hoeveel vogels op die eilanden broedden en welke planten er groeiden. Daarmee berekenden ze hoeveel de aanwezige vogels poepten.

Aan de hand van de ‘stikstofisotopen’ vonden ze inderdaad invloed van vogelpoep in planten. Met name op de hoger gelegen delen, waar veel vogels broeden, groeide de vegetatie harder door deze van vogels afkomstige stikstof. Op de eilanden Richel en Griend bleek dat de hoeveelheid vogelpoep zorgde voor hogere en dichter groeiende vegetatie en meer soorten die houden van stikstof zoals reukloze kamille en zandhaver.

Maar de impact van de bemesting kan ook averechts werken. Dat was het geval op Zuiderduin. Bij een meting dicht bij een aalscholverkolonie waren de stikstofwaarden zo hoog dat er ammoniak vormde. Daar groeiden minder (en algemenere) soorten. 

De onderzoekers stelden een vervolgvraag: hoe beïnvloedt vogelpoep de vorming van het eiland? Immers zandige eilanden zijn vaak voedselarm waardoor plantengroei niet zo hard gaat. Bij meer voeding groeien planten sneller en houden ze meer sediment (door wind, water of ijs getransporteerd materiaal, zoals klei of zand) vast waardoor het land ophoogt. Op voorkeursplekken voor vogels zou die plantengroei en daarmee eilandvorming gestimuleerd kunnen worden.

De onderzoekers concluderen dat vogelpoep inderdaad de vorm van een eiland beïnvloedt, maar ze durven niet te zeggen hoe. Voor zulke conclusies zou je moeten kijken naar vergelijkbare eilanden waar wel vogels komen, tegenover eilanden waar de dieren niet komen. Maar die laatste categorie komt niet voor in het Waddengebied. 

Volgens onderzoeker Reijers is de studie met name relevant om in de toekomst betere keuzes te maken in hoe eilanden zo goed mogelijk worden beheerd voor vogels. Zo werd Griend in 2016 hersteld en werd het eiland met zand opgespoten en ‘vastgelegd’ op een manier dat – zo was het uitgangspunt – er twintig jaar niet zou hoeven worden ingegrepen. 

,,Maar je ziet nu dat Griend behoorlijk bemest raakt en verruigt. Er waren wel open stukken gecreëerd voor kritische soorten zoals sternen, die liever wat meer op open terrein broeden. Maar we zien dat die delen dichtgroeien. Mede op basis van dit onderzoek zou het beleid aangepast kunnen worden, en zou men toch sommige delen kunnen maaien.” 

Er vinden volgens Reijers steeds meer onderzoeken plaats die ervoor zorgen dat er betere keuzes gemaakt kunnen worden bij herstelprojecten langs de kust of op vogeleilanden zoals Griend. 

Naast de impact van broedende vogels op de vorm van een eiland, zijn ook vogels die rusten een voorname bron van vogelpoep. Deze vogels komen jaarrond en zitten meer op open delen zoals het strand. Ze zijn een mogelijk onderwerp voor vervolgstudie.

Reijers, V.C., F. van Rees, T. van der Heide, A.P. Oost, G. Ruessink, K. Koffijberg, K.C. Camphuysen, E. Penning, N. Hijner, L.L. Govers (2024). Birds influence vegetation coverage and structure on sandy biogeomorphic islands in the Dutch Wadden Sea. Sci. Total. Environ 950.