Zeegras-grazers

Door: Romke Kats
Datum: 7 april 2011

Vlakbij de Boschplaat op Terschelling, aan de voet van de dijk, staat de Wierschuur. Hier werd op het wad 'Wier' of zeegras gewonnen dat bij de buitendijkse schuur werd gedroogd voor gebruik. Nu is zeegras een zeldzaam verschijnsel in de Waddenzee. In de Deense Waddenzee dragen watervogels bij aan het herstel en de uitbreiding van het areaal aan zeegras.

In de Waddenzee komt "onderwatergras" voor, zeegras. Zeegrasvelden zijn, net als  mosselbanken, een kenmerkende habitat in de Waddenzee. Beide zijn rijk aan leven, zoals algen, krabbetjes en wormen, die weer als voedsel dienen voor vogels en vissen. In Nederland komen twee soorten zeegras voor, klein zeegras en  groot zeegras. Zeegras is geen gras, maar een fonteinkruidachtige. Bij ons zijn het de enige vaatplanten die in brakke en zoute omstandigheden leven. Een eeuw geleden was 70 tot 150 km2 van de Nederlandse Waddenzee ermee bedekt. Ook in de Zuiderzee lagen uitgestrekte zeegrasvelden. Bewoners van Wieringen en de Waddeneilanden vulden destijds hun inkomen aan met het oogsten en verwerken van dit 'wier'. Het diende als bouwmateriaal bij de aanleg van dijken, maar ook als vulling van matrassen en kussens.

Afname zeegras

Zeegras is de afgelopen decennia sterk achteruitgegaan en is op slechts een paar plekken in de Waddenzee nog aanwezig. De totale oppervlakte van de velden is niet meer dan 1.5 tot 2.5 km2. De afname wordt toegeschreven aan de uitbraak van ziektes, slechte waterkwaliteit, vertroebeling door de aanleg van de Afsluitdijk en de bodemberoerende visserij. Van nature wordt de aanwezigheid van zeegrasvelden bepaald door een samenspel fysische en biologische factoren. Stormen zijn een voorbeeld van een fyische factor. Hierdoor neemt de golfwerking toe en wordt het zeegras direct aangetast. Een indirect gevolg van de stormen is dat zeegras bedekt kan raken met een laag sediment. Daarnaast kan ook erosie van de zeebodem het voorkomen van zeegras nadelig beïnvloeden. Een belangrijke biologische factor die van invloed is op zeegras is de aanwezigheid van watervogels die zich in het najaar tegoed doen aan het zeegras. Dit zijn vooral rotganzen en smienten. Overbegrazing door deze vogels kan zeer destructief zijn voor het zeegras. Onderzoek aan de nog veel voorkomende zeegrasvelden bij het Duitse eiland Sylt laat echter zien dat de aanwezigheid van deze watervogels ook een voordeel voor het zeegras kan hebben.

Zeegras en watervogels

Rotganzen en  smienten eten de wortelstokken en wortels van het zeegras. Om hier bij te kunnen, woelen ze het sediment op, waarbij er kuilen ontstaan. Wetenschappers hebben deze graaskuilen van de watervogels in een experiment nagemaakt. Daaruit bleek dat ze een gunstige werking hebben op de aanwas en de groei van zeegras. De zaden van het zeegras hopen zich namelijk in de kuilen op. In het voorjaar stonden daardoor juist in de kuilen veel jonge zeegrasplantjes. Zo heeft de begrazing door zeevogels  in het najaar dus een stimulerende werking op de vestiging van zeegras in het daarop volgende voorjaar.

Bron

Rijks Waterstaat 2011 Zeegras. Zie www.rijkswaterstaat.nl.

Waddenvereniging 2010. Zeegrasherstel in de Waddenzee: Het middels een innovatieve zaaimethode, met veel publieksexposure, ontwikkelen van velden eenjarig groot zeegras in de Waddenzee. Projectplan.

Zeeinzicht 2011. Zeegras. Zie http://www.zeeinzicht.nl

Zipperle, Coyer, Reise, Stam & Olsen 2010. Waterfowl grazing in autumn enhances spring seedling recruitment of intertidal Zostera noltii. Aquatic Botany 93: 202?205.

Zipperle, Coyer, Reise, Stam & Olsen 2009. Clonal architecture in an intertidal bed of the dwarf eelgrass Zostera noltii in the Northern Wadden Sea: persistence through extreme physical perturbation and the importance of a seed bank. Marine Biology 156: 2139?2148.