Honderd jaar wadbodem in kaart gebracht
Door: Rob van der Wal
Datum: 2 oktober 2025
Een overkoepelend onderzoek bracht veranderingen in de wadbodem van de afgelopen honderd jaar in kaart. Dat is cruciaal voor bijvoorbeeld het verleggen van een veerbootroute.
Van de zandplaten waarop vogels broeden tot de geulen voor de veerboot: hoe de hoogte van de zeebodem verandert is cruciaal voor het hele Waddengebied.
Om het achterland tegen overstroming te behoeden, moet de overheid weten welke maatregelen daarvoor eventueel nodig zijn. Daarom is het belangrijk te weten hoe de bodem van de volledige Waddenzee zich in de toekomst gedraagt. En of dat anders is dan in de jaren hiervoor.
Overkoepelend onderzoek
„Neem de vaargeul tussen Ameland en Holwert”, zegt Edwin Elias, specialist kustmorfologie bij Deltares. „Het lijkt om een klein gebied te gaan, maar de geul staat in verbinding met een veel groter deel van de Waddenzee.”
Probeer je bijvoorbeeld de vaargeul te verplaatsen naar een andere geul, dan kan het zomaar zijn dat die nieuwe geul in rap tempo weer volloopt met slib. „Daarom is het heel belangrijk om het hele systeem goed te begrijpen voordat je iets aan die geul verandert. Je hebt eigenlijk een overkoepelend onderzoek voor de hele Waddenzee nodig.”
En precies dat was er nog niet. Elias heeft met collega’s van Rijkswaterstaat in het Kennisprogramma Beheer en Onderhoud Waddenzee niet alleen bestaande kleinere onderzoeken bij elkaar gepakt. Ook is er nieuw onderzoek uitgevoerd. In totaal is er een groot overzicht van de veranderingen in de afgelopen honderd jaar gemaakt. Ze focusten zich op de centrale Waddenzee, het gebied tussen de kust en de eilanden Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog.
Honderd jaar oude metingen
De echt oude data, opgenomen met een loodje aan een touwtje om de waterdiepte te peilen, is in de jaren negentig allemaal gedigitaliseerd. Zij is niet supernauwkeurig, maar geeft toch een hele goede indicatie voor de hoeveelheid zand en slib die erbij gekomen is, vindt Elias. „Of een gebied verlandt of juist verdrinkt, kun je er nog goed uit halen.”
Voor metingen in droogliggende gebieden, zoals de zandplaten, is LiDAR gebruikt. Dat is een vliegtuigje met een soort radar-systeem die per vierkante meter vijf tot tien meetpunten heeft. Zo ontstaat een zeer nauwkeurig beeld.
Het resultaat is, samen met de metingen op zee, een bodemkaart die voor iedereen gratis te vinden is. Het is een ontzettend uitgebreid overzicht, weet Elias. „Alleen in Nederland hebben we dit soort data. Ik werkte een tijdje in Amerika en daar watertanden ze hiervan.”
Nog geen zorgen
Tot 1994 was de Waddenzee vooral aan het verlanden. Dat kwam door de afsluiting van de Lauwerszee op de grens van Groningen en Friesland. Water dat vanuit de Noordzee de Waddenzee instroomde, kon de Lauwerszee niet meer bereiken. Het sediment in het water belandde in de diepe geulen in de Waddenzee zelf. Zo werd vooral de Zoutkamperlaag, een geul tussen Ameland en Schiermonnikoog, sterk opgevuld.
Voor nu maken Elias en zijn collega’s zich nog niet veel zorgen. Nu houdt de hoeveelheid sediment in de Oostelijke Waddenzee de zeespiegelstijging gemiddeld gezien bij. Er zijn gebieden die nog wel duidelijk aan het verlanden zijn, zoals het Borndiep tussen Ameland en Terschelling. De Westelijke Waddenzee past zich nog steeds aan aan grootschalige ingrepen zoals de Afsluitdijk en kende daardoor zeer grote opvulsnelheden. De vraag is of de aanvoer van sediment ook voldoende zal zijn bij een sterk versnellende zeespiegelstijging, en of dan maatregelen getroffen moeten worden. Voor komende decennia lijkt echter ook hier verlanding nabij de kusten door te zetten, wat juist zorgen oplevert voor het bereikbaar houden van havens als Harlingen.
En: nog niet alles in kaart. Een geul in het Waddengebied kan bijvoorbeeld wel verlanden, maar de zandplaten die er naast liggen kunnen nog steeds eroderen. En niet elke geul en plaat is gedetailleerd onderzocht. Om de hele Waddenzee te begrijpen, zijn dus nog meer studies nodig, zegt Elias. „Dit is nog totaal niet klaar.”
WadWeten
Onder de noemer WadWeten publiceren de Waddenacademie en de Leeuwarder Courant iedere maand een artikel over recent onderzoek op en rond de Wadden. Wetenschapsjournalisten Wouter Hoving en Rob van der Wal beschouwen verschillende kennisdisciplines, waaronder de biologie, geologie en cultuurhistorie. Deze WadWeten verscheen ook op de website van De Leeuwarder Courant.
Elias, E. (2025). Morfologische Analyse Centrale Waddenzee Een studie van de kombergingsgebieden van het Amelander en Friesche Zeegat 11210370-003-ZKS-0001. Te downloaden via Waddenzee.nl