Spring naar hoofd-inhoud Skip to page footer

Een ongewisse toekomst voor eilandkwelders

Door: Maria van Leeuwe
Datum: 12 maart 2010

In de geschiedenis van de Waddenzee wisselden perioden van overstromingen en droogval elkaar af. Er is een complex getijdegebied ontstaan, met kwelders die uniek zijn op wereldschaal .De kwelders op de eilanden kennen weliswaar een geschiedenis van meer dan tienduizend jaar, maar het is de vraag hoe zij de komende periode van klimaatverandering zullen doorstaan.

 

 

Vroege ontstaansgeschiedenis

Aan het einde van de laatste ijstijd (rond 12.000 vC) was Nederland een grote uitgestrekte rivierdelta. De kustlijn van Nederland lag meer dan vijftien kilometer noordwaarts. Het terugtrekken van de ijskappen ging gepaard met het stijgen van de zeespiegel. Noord-Nederland liep langzaam maar zeker onder water.
Vanaf 5000 vC nam de snelheid van zeespiegelstijging langzaam af. Dankzij aanvoer vanuit de Noordzee vulde het getijdegebied zich geleidelijk met slib en zand. Ook aan het vasteland hoogde de kust op door de ontwikkeling van dikke veenpaketten. Zo ontstond er een hoger en droger kweldergebied, doorsneden door diepe geulen.
In het noorden werd dit waddengebied begrensd door een rij zandbanken. Deze ondervonden voortdurend afslag door de zee, maar dankzij sedimentafzettingen en kwelderaanwas aan de beschutte kant (de wadkant) bleven zij in stand.

Heden

In het huidige waddengebied heerst veel minder dynamiek dan tijdens de ontstaansgeschiedenis. Met de komst van permanente bewoners zijn (stuif)dijken aangelegd en de grenzen van het wad vastgelegd. De kwelders die de waddeneilanden aan de wadkant begrenzen, hebben dan ook een ander aanzicht gekregen. De zee stroomt nog regelmatig binnen, maar de kwelders groeien nauwelijks meer aan. Op veel plaatsen liggen de eilandkwelders hoog en droog, is de natuurlijke opeenvolging van vegetatietypen tot stilstand gekomen en domineren grassen (zie ook WadWeten :Kwelders onder de aandacht).

De toekomst - klimaatverandering

Klimaatverandering gaat de komende eeuwen gepaard met een versnelde zeespiegelstijging en meer stormen. De vraag is of de oprukkende zee en de sedimentaanvoer elkaar in evenwicht zullen houden of dat de eilandkwelders zullen verdrinken. Aanvoer van voldoende sediment is een eerste voorwaarde voor kwelderaanwas. De steilte van de kwelder en de ligging ten opzichte van het langsstromende water zijn tevens bepalend voor de groei. Daarnaast speelt de begroeiing een belangrijke rol in het vasthouden van sediment.
Voor de aangroei van eilandkwelders is sedimentaanvoer vanuit de Noordzee noodzakelijk. De vrije aanvoer van sediment is echter veelal geblokkeerd door de aanleg van stuifdijken. Als gevolg van de beperkte dynamiek verdween zo tijdens de stormvloed van 2006 bijvoorbeeld honderden meters areaal van de Boschplaat op Terschelling.
Niet overal is de vrije dynamiek verdwenen. Dezelfde stormvloed voerde in 2006 een aanzienlijke hoeveelheid sediment naar de kwelders van Rottumeroog; die groeiden dus juist aan. Hier had de stormvloed bij afwezigheid van een stuifdijk namelijk vrij baan en kon het zand dat aan de Noordzeekant werd afgeslagen, weer op de kwelder afgezet worden.

Bedreigingen en Kansen

Onder de huidige omstandigheden zullen veel eilandkwelders de klimaatverandering niet doorstaan. Op Rottumeroog is echter zichtbaar dat klimaatverandering niet alleen een bedreiging vormt; overstromingen kunnen de kwelder voeden met sediment en tot verrijking van de waddennatuur leiden. Dergelijke kwelders, die van nature ophogen, vormen een goede buffer tegen de zeespiegelstijging. Klimaatverandering hoeft dus niet alleen maar een bedreiging te vormen. Er liggen ook nieuwe kansen voor natuur en mens.

Bron

PC Vos & WP van Kesteren (2000) Continental Shelf Research 20: 1687-1710
HJ van Wijnen & JP Bakker (2001) Estuarine, Coastal and Shelf Science 52: 381-390

Relatie met de Kennisagenda

Gerelateerde onderdelen van de kennisagenda van de Waddenacademie en de achterliggende position papers:

Kennis voor een duurzame toekomst van de Wadden. Integrale kennisagenda van de Waddenacademie.

(Natuur)behoud in een veranderende wereld (position paper Ecologie) (pdf 2,7 Mb)
Klimaatverandering en het Waddengebied (position paper Klimaat en Water) (pdf 7,3 Mb)

Lees meer in de thema's Ecologie en Klimaat op deze site.

Oops, an error occurred! Code: 20250211071037ae53cce4