Hittegolf overspoelt kokkels
Door: Cora de Leeuw
Datum: 17 oktober 2019
Al eeuwen lang komen kokkels langs de Nederlandse kust voor, in wisselende hoeveelheden. In 2018 en 2019 waren de hoeveelheden extreem laag, waarschijnlijk door de hoge temperaturen op het wad. Voor vogels en mensen was de hoeveelheid voedsel daardoor ook minder.
Eeuwen oud
De gewone Kokkel (Cerastoderma edule) komt in onze regio al voor sinds het vroeg pleistoceen, dus meer dan een miljoen jaar. Op de stranden spoelen dan ook vaak fossiele schelpen aan, grijsblauw of oranjebruin van kleur. Levende kokkels zijn lichter van kleur en zitten enkele centimeters diep in de bodem van vooral bij laag water droogvallende platen. Hun voedsel bestaat uit in het water zwevende deeltjes, met name levend plankton en dood organisch materiaal. De Kokkel komt meestal in - soms zeer dichte - concentraties voor, de zogenoemde kokkelbanken. De naam edule betekent 'eetbaar' of 'smakelijk'. Broed en jonge kokkels worden veel gegeten door garnalen, krabben, jonge vissen en kleine vogels zoals de Kanoetstrandloper; oudere kokkels zijn een belangrijke voedselbron voor grotere vissen en vogels zoals de Eidereend en de Scholekster. Ook mensen eten ze, bijvoorbeeld in een Spaanse paella.
Kokkelstand
Ieder voorjaar inventariseert Wageningen Marine Research (WMR) in opdracht van het Ministerie van LNV het kokkelbestand in de Waddenzee, Oosterschelde en Westerschelde. Op basis van de uitkomsten van deze telling (het voorjaarsbestand) wordt een schatting gemaakt van het kokkelbestand dat op 1 september aanwezig zal zijn (het najaarsbestand), uitgaande van gemiddelde groei- en sterftefactoren en een natuurlijke sterfte van 28%. Deze waarden zijn experimenteel
vastgesteld en een gemiddelde over meerdere jaren. Op grond van het geschatte najaarsbestand wordt door het bevoegd gezag bepaald hoeveel kokkels het komende jaar opgevist mogen worden.
Hittegolf
In de zomer van 2018 werd een extreem hoge sterfte waargenomen onder kokkels, waarschijnlijk als gevolg van de lange hittegolf in juli en augustus van dat jaar. Daarom zou het najaarsbestand van kokkels sterk overschat kunnen zijn. Om die reden is in augustus en september 2018 een
herbemonstering uitgevoerd in de Waddenzee en Oosterschelde. Er werd inderdaad veel meer sterfte vastgesteld: in de Waddenzee 60% bij de kokkels van 2 jaar en 66% bij de oudere kokkels. In de Oosterschelde werd in alle jaarklassen een nog hogere sterfte gemeten: tot wel 90% bij 1-jarige kokkels en 96% bij meerjarige kokkels. Op grond van deze gegevens is een herziene schatting gemaakt en zijn de visvergunningen aangepast.
Toekomst
In 2019 was er vooral in de Waddenzee een extreem grote sterfte onder de kokkels, in sommige gebieden stierf wel 80% van het bestand. En weer was er een warme periode in de zomer. Ook viel het op dat de kokkels dit jaar heel dicht op elkaar lagen. Uit een Portugese studie uit 2015 bleek dat 100% van de kokkels stierf als ze zes uur lang werden blootgesteld aan een temperatuur van 35°C. Ook in Nederland zijn zulke temperaturen al gemeten. Kokkels zijn koudbloedig en kunnen slecht tegen hoge temperaturen. Het is heel goed mogelijk dat door klimaatveranderingen vaker van dit soort hittegolven gaan voorkomen. Er wordt onderzocht of er andere oorzaken van de hoge sterfte zijn, zoals bijvoorbeeld infectieziekten. Onderzoek en beleid houden zo de vinger aan de pols om te voorkomen dat deze belangrijke voedselbron niet meer beschikbaar is voor vogel en mens.
Bronnen
Troost, K. & M. van Asch, 2018. Herziene schatting van het kokkelbestand in de Waddenzee en Oosterschelde in het najaar van 2018. CVO Rapport 18.014, Wageningen UR, IJmuiden.
Kokkels sterven bij bosjes, tijdschrift Resource Wageningen UR, 20 augustus 2019
Extreme kokkelsterfte op droogvallende platen Nederlandse kustwateren op de website van Wageningen UR, 22 augustus 2018.
Beestenboel: kokkels al populair als voedsel in de prehistorie, Artikel op knack.be, 13 juni 2018
Kokkels in soorten en maten in de IJsselmeerpolders GRONDBOOR & HAMER NR 3/4 - 2008