The floor is lava onder de wadden

Door: Tim van Oijen
Datum: 19 september 2019

In het Vlieland Bekken bevindt zich de Zuidwal vulkaan op ca. 2000 meter onder maaiveld. Bron: Ven Bergen en Sissingh 2007
In het Vlieland Bekken bevindt zich de Zuidwal vulkaan op ca. 2000 meter onder maaiveld. Bron: Ven Bergen en Sissingh 2007

Het is een van de vele geheimen van het waddengebied: onder de Waddenzee ligt een vulkaan. Op twee kilometer diepte bevindt zich de Zuidwalvulkaan, nu in ruste. Het is de enige vulkaan van Nederland, als we de (nog actieve) The Quill op St. Eustasius en de Mount Scenery op Saba buiten beschouwing laten.

De Zuidwalvulkaan is in 1970 bij toeval ontdekt. Het Franse bedrijf Elf/Petroland deed ten zuidwesten van het eilandje Griend proefboringen naar gas. Hierbij bleek dat er een paar kilometer onder het bodemoppervlak een ander type gesteente lag, dat men eerst niet thuis kon brengen. Ook was de temperatuur er tientallen graden hoger dan elders op die diepte. Uiteindelijk bleek dat de eerste boring precies in het lavagesteente in de kraterpijp was gedaan. Seismisch vervolgonderzoek bracht de volledige vulkaan in beeld.

Magma

Een voorbeeld van een nog actieve stratovulkaan is de Arenal in Costa Rica (Bron: Wikimedia)
Een voorbeeld van een nog actieve stratovulkaan is de Arenal in Costa Rica (Bron: Wikimedia)

De Zuidwalvulkaan was in het Jura tijdperk, ca. 160-145 miljoen jaar geleden, actief. Het is een stratovulkaan: een hoge kegelvormige vulkaan met een wand van gestold magma dat bij uitbarstingen naar buiten is gekomen. Eentje uit het boekje dus. De Zuidwalvulkaan had een hoogte van ongeveer een kilometer en was aan de basis ongeveer 15 kilometer in doorsnede. De vulkaan is waarschijnlijk ontstaan toen er in dit deel van de aardkorst draaiingen en verschuivingen optraden. Uit de diepe breuken kwam het magma uit de aardmantel omhoog.

De vulkaan was geologisch gezien maar een korte periode actief, zo’n twaalf miljoen jaar. Daarna begon het gebied te dalen en kwamen dikke lagen sediment over de vulkaan heen te liggen. Uiteindelijk kwam het hele gebied onder water te staan. Omdat het vulkanisch gesteente magnetisch is, is rond de plek waar de vulkaan ligt aan de oppervlakte een lichte afwijking in het aardmagnetisch veld te meten.

Aardgas

Illustratie van de Zuidwalvulkaan en de ondergrond van het waddengebied. Bron: Van Bergen en Sissing 2007). Klik op de afbeelding voor een vergroting.
Illustratie van de Zuidwalvulkaan en de ondergrond van het waddengebied. Bron: Van Bergen en Sissing 2007). Klik op de afbeelding voor een vergroting.

De flanken van de wegzinkende vulkaan duwden het aardgas in het er omheen gelegen gesteente naar een plek. Zo ontstond er op een diepte van 1900 meter een gasbel die ruim twintig miljard kubieke meter aardgas bevatte. Uit die bel wordt sinds 1988 onder strenge vergunningseisen gas gewonnen. Eerst door Elf/Petroland, nu door het Canadese Vermilion Energy. Het onbemande Zuidwal platform is de enige plek in de Waddenzee waar gas wordt gewonnen. De productie is de laatste jaren laag en zal volgens de huidige planning in 2035 worden beëindigd.

 

Bronnen