Koningin van de kwelder
Door: Hans Revier
Datum: 25 juni 2020

De kluut is misschien wel een van de meest gracieuze broedvogels van het waddengebied. Maar met deze sierlijke zwart-witte bewoner van het kweldergebied gaat het niet goed. Om de klutenpopulatie beter te kunnen beschermen is in Sleeswijk-Holstein het eetgedrag nader onderzocht. Dat leverde verrassende resultaten op. Kluten eten veel meer vis, dan aanvankelijk werd aangenomen.
Zwartwit verenpak

Ook de voor de beginnende vogelaar is de kluut een makkelijk te herkennen soort. Een kenmerkend zwartwit verenpak, hoog op de poten en een opvallende, aan het eind opgewipte snavel. Door deze een klein beetje te openen en met de kop in het water heen en weer te bewegen, vangt een kluut zijn voedsel. Bijna een kwart van alle West-Europese kluten broedt in Nederland, vooral in het waddengebied en de Zeeuwse Delta. In 2018 werden rond de 6.000 broedparen geteld, die over het algemeen in kweldergebieden nestelen. Wanneer de vogels gaan ruien (eind juli) verzamelen alle kluten uit de Noord- en Oostzee zich in de Waddenzee. Vooral de Jadebusen in Duitsland en het wad bij Rømø (Denemarken) zijn belangrijke ruiplaatsen. De jonge vogels trekken al in september naar de overwinteringsgebieden in Zuid-Europa en Senegal.
Achteruitgang
Het gaat niet goed met de kluut in het waddengebied. De soort zit ver onder de instandhoudingsdoelstelling zoals omschreven in de Natura2000-regelgeving (4000 broedparen). Het aantal broedparen in het waddengebied is momenteel nog maar een kwart van het aantal dat er in 1990 broedde.. De afname gaat in het Nederlandse waddengebied veel harder dan in de rest van Nederland met 6% per jaar sinds 1990 ten opzichte van 2% landelijk. Er zijn allerlei oorzaken voor deze achteruitgang. Overstromingen van nesten door hoge waterstanden tijdens het broedseizoen, predatie door vossen of bruine ratten of geringe beschikbaarheid van voedsel voor jonge vogels. Ook beweiding door vee, dat nesten vertrapt, kan van invloed zijn. Uit eerder onderzoek blijkt dat de kluut op zoek naar de beste nestelplaats het midden zoekt tussen laag gelegen locaties, met overstromingsrisico en hogere delen van de kwelder waar het gevaar van predatie loert. Hierbij is de nabijheid van voedselrijke kwelderkreken van belang.
Bloedmonsters

In Sleeswijk-Holstein is dit nader onderzocht door vogels uit twee broedpopulaties uit te rusten met een zendertje. Uit de GPS-data kon worden vastgesteld waar de vogels foerageerden. Uit van deze vogels afgenomen bloedmonsters kon met behulp van de stabiele isotopenmethode het soort voedsel worden afgeleid. Ook uit de analyse van uitwerpselen kwam het favoriete voedsel van deze vogels in beeld. Over het algemeen neemt men aan dat de kluut door het maaien met zijn snavel door het bovenste laagje slib vooral wormen als zagers, kleine slakjes en insectenlarven vangt. Dit werd bevestigd door de analyse van de uitwerpselen in het Duitse onderzoek. Ook hier waren vooral de overblijfselen van zagers dominant aanwezig. In tegenstelling tot deze uitkomsten bleek uit de analyse van de bloedmonsters dat het dieet vooral bestond uit vis. Het verschil met de samenstelling van de uitwerpselen is waarschijnlijk te verklaren uit overschatting van de aantallen verorberde zagers. Deze hebben meer onverteerbare resten -de kaken- dan de goed verteerbare kleine visjes en hebben dus een groter aandeel in de uitwerpselen. De nabijheid van visrijke kwelderkreken die in verbinding met de Waddenzee staan is voor de kluut dus van groot belang. Daardoor hoeft de kluut minder lang te vliegen en kan het nest langer beschermd worden. Iets om mee rekening te houden bij de verdere uitwerking van beschermingsmaatrelen voor de kluut in het Nederlandse waddengebied.
Bronnen
Enners, L., Chagas, A. L., Ismar-Rebitz, S. M., Schwemmer, P., & Garthe, S. (2019). Foraging patterns and diet composition of breeding Pied avocets (Recurvirostra avosetta) in the German Wadden Sea. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 229, 106399.
Programma Rijke Waddenzee. (2018). Actieplan broedvogels Waddenzee: Naar herstel van gezonde broedpopulaties in de Waddenzee.
Filmclips Dwaalfilm over kluten