Duingrassen lijden nog niet onder klimaatverandering
Door: Rob van der Wal
Datum: 5 december 2024
Klimaatverandering treft het Nederlandse kustgebied, maar de grassen die cruciaal zijn bij de opbouw van duinen lijken daar vooralsnog niet onder te lijden, blijkt uit onderzoek.
,,Van zichzelf zijn duinen vrij veerkrachtig”, zegt kustecoloog Carlijn Lammers van de Rijksuniversiteit Groningen. Ze raken verstoven door de wind en vallen soms letterlijk uit elkaar. Als stormen en hevige wind een tijdje wegblijven, vestigen zich opnieuw grassen op het duin om het zand weer bij elkaar te houden. En dat is maar goed ook, want duinen vormen ongeveer de helft onze kustverdediging.
Maar blijven de duinen stevig, ook als het door klimaatverandering stormachtiger, droger en warmer wordt? Voor een studie naar het effect van klimaatverandering op de duinopbouw keek Lammers naar twee soorten grassen die op het duin voorkomen en cruciaal zijn bij de duinopbouw: biestarwegras en helmgras.
Overspoeling door de zee
Biestarwegras is goed bestand tegen overspoeling door de zee. In zijn wortelnetwerk houdt het zandkorrels vast, waardoor jonge duintjes van enkele tientallen centimeters hoog kunnen ontstaan. Die groeien in de loop der jaren uit tot duinen van drie tot vier meter.
Dan kan ook helmgras zich vestigen, dat er met zijn lange wortels voor zorgt dat het duin zich verder kan ontwikkelen tot een groot exemplaar van tien tot twintig meter.
,,Men dacht altijd dat helmgras zich op de top van het door biestarwegras gevormde duin vestigt”, zegt Lammers. Het kan namelijk niet goed tegen overspoeling en ontstaat pas wanneer de duinen hoog genoeg zijn, zo was de gedachte.
Maar is dat ook waar? Dat onderzochten Lammers en haar collega’s in 2021 aan de noordkant van Schiermonnikoog, op jongere duinen van slechts een paar meter hoog. Uit die studie bleek dat de overleving van helmgras juist wat lager, in de luwte tussen de duintjes, het beste was. Daar is echter wel een groter overstromingsrisico dan op de top.
,,Tijdens de winter waarin we de studie deden, zijn er veel stormen geweest. Dat heeft impact gehad op de uitkomsten”, zegt Lammers. Daardoor zijn de duinen gaan eroderen, en werd vooral het helmgras op de top van de jonge duinen aangetast, en niet zo zeer in de luwte. ,,Een van die stormen was misschien zo extreem dat het niet representatief is voor elk jaar, maar laat wel zien dat de processen rondom het duingras niet zo werken als werd gedacht.”
Maar toch: zwaardere stormen gaan door klimaatverandering in de toekomst vaker voorkomen. En dus wordt een scenario waarbij helmgras aan de top verdwijnt door stormen steeds waarschijnlijker.
Kassen over de duintjes
Ook extreme hitte en droogte hebben invloed op de duingrassen en zijn met een veranderend klimaat steeds waarschijnlijker. En dus startte Lammers in de zomer van 2022 een vervolgonderzoek naar het gedrag van duingrassen in warmere en drogere omstandigheden die we in een wereld met klimaatverandering vaker gaan zien.
In twee verschillende omstandigheden – op het kale zand of in een duintje gevormd door biestarwegras – werd helmgras uitgeplant. Vervolgens werden er lage plastic kassen van 2 bij 2 meter over deze planten gezet. Het onderzoek vond opnieuw plaats aan de noordkant van Schiermonnikoog.
,,We wilden weten of helmgras overleeft onder warmere omstandigheden, en of dat wellicht beter gaat als er biestarwegras bij staat”, zegt Lammers. „We hadden verwacht dat biestarwegras met haar wortels het vocht beter vasthoudt, waar het helmgras dan weer van kan profiteren. Maar dat blijkt in ons experiment niet het geval.”
De proef duurde vier weken, waarin het in de kassen gemiddeld vier graden warmer was dan daar buiten. ,,Een gemiddelde hittegolf in Nederland duurt vijf dagen, dus dan is vier weken al best lang. Het is ook wel het maximale wat je in de natuur kunt verwachten.”
Helmgras bleek in de buurt van biestarwegras juist minder goed te groeien doordat de grassen met elkaar in competitie zijn. Het positieve nieuws: de hitte en droogte hadden nauwelijks effect op het helmgras, zowel met als zonder biestarwegras ernaast. Dat is goed om te weten voor onze kustverdediging in de toekomst.
WadWeten
Onder de noemer WadWeten publiceren de Waddenacademie en de Leeuwarder Courant iedere maand een artikel over recent onderzoek op en rond de Wadden. Wetenschapsjournalisten Wouter Hoving en Rob van der Wal beschouwen verschillende kennisdisciplines, waaronder de biologie, geologie en cultuurhistorie. Deze WadWeten verscheen ook op de website van De Leeuwarder Courant.
Bronnen
Lammers, C., Reijers, V. C., & van der Heide, T. (2024). Scale-dependent interactions in coastal biogeomorphic landscapes: Pioneer both inhibits and facilitates primary foredune builder across spatial scales. Geomorphology, 467, Article 109486.
Lammers, C., Berghuis, P.M.J., Mayor, A.G., Reijers, V. C., Rietkerk, M., & van der Heide, T. (2024). Extreme heat and drought did not affect interspecific interactions between dune grasses. Estuarine, Coastal and Shelf Science, Volume 311.