De ringwalburg op Texel is ouder dan gedacht
Door: Wouter Hoving
Datum: 4 september 2025
Texel kent een van de oudste ringwalburgen van de Lage Landen. Dat blijkt uit onderzoek met luminescentiedatering, een veelbelovende methode die tot nu toe zelden wordt gebruikt voor archeologisch onderzoek.
Overal in ons landschap zien we aarden wallen, dijken, heuvels, opgehoogde akkers of terpen die door mensen zijn gemaakt. Ze zijn kenmerkend in ons landschap en vertellen belangrijke informatie over hoe mensen vroeger leefden.
Tegelijkertijd is er weinig bekend over wanneer ze zijn aangelegd, opgehoogd en aangepast. Dat komt omdat het dateren van zo’n aarden wal moeilijk is omdat ze vaak weinig dateerbare archeologische vondsten bevatten die iets zeggen over het tijdstip van de aanleg. Ook is er nauwelijks materiaal aanwezig waarmee je door middel van koolstofdatering de ouderdom kan bepalen. Als er al historische bronnen zijn, zijn ze meestal vaag.
Nieuwe techniek
Er is nog een andere techniek: luminescentiedatering. Daarmee kunnen onderzoekers zien wanneer een zandkorrel van kwarts of veldspaat voor het laatst aan de radioactieve straling op het aardoppervlak is blootgesteld. En dus hoe lang deze al begraven ligt. Deze methode wordt vaker gebruikt om aardlagen te bepalen, maar is nog minder gemeengoed in de archeologie.
Bij datering van een Middeleeuws ringfort in Noord-Ierland werd het echter recent succesvol gebruikt. Ook onderzoekers van de Wageningen University wilden testen of luminescentie gedetailleerdere informatie zou kunnen geven over Nederlandse archeologische vindplaatsen.
Zij namen dertien grondmonsters in de ringwalburg in het dorp Den Burg op Texel. Zo’n ringwalburg is een cirkelvormig verdedigingswerk met aarden wallen en greppels eromheen. Het zijn forten om vijanden buiten te houden uit de eerste duizend jaar na Christus.
Den Burg had twee wallen
Het onderzochte fort op Texel ligt rond de Burghtkerk in het dorp Den Burg. Het gaat eigenlijk om meerdere verdedigingsringen. Een binnenste ring dichtbij de kerk en een buitenste over de Kantoorstraat en de Warmoesstraat. De grondmonsters werden ondergronds gestoken, ingetaped en in een donkere kamer in Wageningen weer geopend: geen enkel licht mag erbij komen, anders is de datering verstoord.
Uit de infraroodlichtmetingen van de zandkorrels bleek de buitenste wal in Den Burg tussen 730 en 840 na Christus aangelegd. Dat is bijzonder, want daarmee is dit fort op Texel een van de oudst bekende ringwalburgen in de Lage Landen. Alleen de Heimenberg op de Grebbeberg bij Rhenen is ouder: tussen 650 en 710.
De buitenring bleek daarmee fors ouder dan aanvankelijk gedacht. Hoe oud de binnenste ring is – waarvan altijd werd aangenomen dat het oudste was – is uit de monsters niet goed duidelijk geworden. De leeftijd ligt in ieder geval dichtbij die van de buitenste ring. Dat blijkt uit andere archeologische vondsten die al bekend waren. Mogelijk zijn ze tegelijk aangelegd.
Was het tegen de Vikingen?
Dankzij het onderzoek weten we niet alleen meer over de leeftijd van de burg, maar óók over de functie. Er werd lange tijd gedacht dat zulke forten – vaak op tactische plekken langs rivieren en kusten – werden gemaakt om plunderende Vikingen te weren. Maar archeologen twijfelden al langer of dat de enige bestaansreden van ringwalburgen was.
Texel bevestigt die twijfel. De ringwalburg lag er hoogstwaarschijnlijk al eerder dan dat Vikingen begonnen met hun eerste plunderingen in Nederland (in 810). De overvallen op Nederlands grondterrein waren op zijn heftigst aan het eind van de negende eeuw. ,,Het lijkt er meer op dat de aanleg van dit fort een regionale aanleiding had”, verklaart onderzoeker Roy van Beek. Bescherming tegen conflicten in de buurt, dus.
Europese doorbraak
Hij ziet in de luminescentiedatering een veelbelovende nieuwe techniek. ,,Zo krijg je een robuuste datering van iets wat anders van speculatie aan elkaar hangt. Er zijn vele honderden van dit soort forten, en weten vaak niet zo goed hoe oud ze zijn.”
De exacte datering leert ons meer over de samenleving in de Middeleeuwen. ,,Niet alleen in het Waddengebied of Nederland, maar zelfs in heel Europa.”
WadWeten
Onder de noemer WadWeten publiceren de Waddenacademie en de Leeuwarder Courant iedere maand een artikel over recent onderzoek op en rond de Wadden. Wetenschapsjournalisten Wouter Hoving en Rob van der Wal beschouwen verschillende kennisdisciplines, waaronder de biologie, geologie en cultuurhistorie. Deze WadWeten verscheen ook op de website van De Leeuwarder Courant.
Bron:
Van Beek, R., Chamberlain, E. L., de Nooijer, K., Gerritsen, S., Bartels, M., & Wallinga, J. (2025). Dating earthworks with luminescence: Insights from the medieval ringfort of Den Burg, Texel (the Netherlands). Quaternary Geochronology, 88, 101669.