Klimaatverandering maakt kanoeten kleiner
Door: Wouter Hoving
Datum: 6 november 2025
Doordat het steeds eerder warm is op de Russische toendra’s komen de kuikens van de kanoet te laat uit hun ei om te snoepen van voedzame langpootmuggen. Het gevolg: de soort wordt kleiner.
De kanoet (Calidris canutus) is een trekgrage strandloper. De vogel legt jaarlijks extreme afstanden af tussen haar broedgebieden in de Arctische regio van Noord-Rusland, via de Waddenzee naar haar overwinteringsplaatsen in Mauritanië in West-Afrika.
Onderzoek uit 2016 wijst erop dat deze vogel de laatste dertig jaar zo’n 2 procent kleiner is geworden, een trend die niet bijzonder gunstig lijkt. Want het aantal kanoeten is de afgelopen jaren dramatisch afgenomen. Van 366.000 aan de West-Afrikaanse kust bij de Banc d’Arguin in 1980, naar 125.000 in 2019. Dat is een afname van 66 procent.
De kanoet heeft het dus moeilijk. Onderzoekers vermoedden dat dat te maken heeft met klimaatverandering. In het noordpoolgebied, waar zij broedt, gaat de klimaatopwarming drie keer sneller dan gemiddeld in de wereld. Het voorjaar begint er gemiddeld elk jaar een dag eerder.
De onderzoekers wilden weten welke rol die klimaatverandering precies speelt in de overlevingskans van deze graag geziene Waddengast. Het antwoord – alvast een tipje van de sluier – ligt bij een vlezige mug. Maar om dat uit te vogelen moesten de wetenschappers eerst in de wereld van kanoetenpoep en -veren duiken.
Poep en veren
In 2018 en 2019 gingen onderzoekers naar Siberië om te zien hoe de vogels broeden en om poep te verzamelen. Ze gebruikten DNA uit de vogelpoep van kanoetenkuikens om te bekijken wat ze eten. Zo ontdekten ze dat langpootmuggen een belangrijke voedselbron zijn.
Tussen 2003 en 2021 verzamelden de onderzoekers in West-Afrika ook veren van inmiddels volgroeide (maar nog juveniele) kanoeten. Ze vergeleken stikstofisotopen in veren met DNA in kanoetenpoep en konden zo bepalen welke insecten de kanoeten in Rusland hadden gegeten.
Wat bleek? De vogels die kleiner waren hadden minder langpootmuggen gegeten. Dat zijn voedingsrijke hapjes: lekker groot, makkelijk te vangen en relatief veel eiwitten. Een soort volkoren boterham met pindakaas die voor het grijpen ligt.
Voedselpiek te vroeg
In dit aangepaste dieet speelt klimaatverandering een rol. Want ondanks dat het steeds eerder warm is in Siberië, vertrekken de strandlopers niet eerder uit West-Afrika. Daardoor beginnen ze te laat met broeden. Tegen de tijd dat de jongen uitkomen, is de sneeuw al een hele tijd verdwenen en is de voedselpiek van de langpootmuggen voorbij. Het gevolg: hongerige kuikens.
De exemplaren die het overleven hebben kleinere snavels en vleugels. Dat komt niet bepaald van pas. Een onderzoek uit 2016 toonde aan dat de kleinste exemplaren de minste overlevingskans hebben. Die vogels kunnen vanwege hun kleinere snavels niet goed bij de schelpdieren.
Overwinteren in de Waddenzee
Kortom: om te overleven moet de kanoet zijn kalender vervroegen. Maar dat doet hij niet. Dat lijkt een teleurstellende slotsom. Daarom ook nog een héél voorzichtig lichtpuntje.
Er zijn aanwijzingen dat de sommige Siberische kanoeten (Calidris canutus canutus, de ondersoort waar dit onderzoek over gaat) in de Waddenzee overwinteren. Dat bleek uit DNA-monsters in de Waddenzee waarover in 2022 werd gepubliceerd. Bekend was al dat de Nearctische kanoet (Calidris canutus islandica) dit deed, een soort die in Canada en Groenland broedt en overwintert in de Waddenzee. Maar van de Siberische ondersoort was dit een verrassing.
Mogelijk zijn de kanoeten dus flexibeler dan gedacht en geven de tegenvallende wintertellingen in Mauritanië een vertekend beeld over het totaal aantal exemplaren.
WadWeten
Onder de noemer WadWeten publiceren de Waddenacademie en de Leeuwarder Courant iedere maand een artikel over recent onderzoek op en rond de Wadden. Wetenschapsjournalisten Wouter Hoving en Rob van der Wal beschouwen verschillende kennisdisciplines, waaronder de biologie, geologie en cultuurhistorie. Deze WadWeten verscheen ook op de website van De Leeuwarder Courant.
Bronnen
Conklin, J.R., Verkuil, Y.I., Battley, P.F., Hassell, C.J., ten Horn, J., Johnson, J.A., Tomkovich, P.S., Baker, A.J., Piersma, T. & Fontaine, M.C. 2022. Global flyway evolution in red knots Calidris canutus and genetic evidence for a Nearctic refugium. Molecular Ecology, 31, 2124–2139.
Oortwijn, T., Lameris, T.K., Zhemchuzhnikov, M.K., Dekinga, A., Ten Horn, J., Kutcherov, D., Lisovski, S., Piersma, T., Rakhimberdiev, E., Soloviev, M.Y., Spaans, B., Syroechkovsky, E.E., Tomkovich, P.S., Zhemchuzhnikova & E., Van Gils, J. A. (2025). Demand-Resource mismatch Explains Body Shrinkage in a Migratory Shorebird. Global Change Biology 31(4).
van Gils, J. A., Lisovski, S., Lok, T., Meissner, W., Ozarowska, A. De Fouw, J., Rakhimberdiev, E., Soloviev, M.Y., Piersma, T. & Klaassen, M. (2016). Body Shrinkage due to Arctic Warming educes Red Knot Fitness in Tropical Wintering Range. Science, 352(6287), 819–821.