Onderwatermicrofoons brengen de Waddenzee in kaart
Door: Rob van der Wal
Datum: 10 april 2025
Om de zee in kaart te brengen, zijn biologen nu afhankelijk van visnetten en onderwatercamera’s. Maar die zijn in de troebele en onstuimige Waddenzee lang niet altijd bruikbaar. Kunnen geluidsopnames helpen?
Onderzoek naar dieren in de Waddenzee is niet altijd makkelijk. Sterke stromingen, harde wind en een onstuimige zee maken het zeker in het najaar lastig om visnetten als observatiemethode te gebruiken. Zeker in gebieden die bij laag tij droogvallen.
Doordat de stroming de bodem omwoelt, is het water bovendien behoorlijk modderig. ,,Daardoor kun je ook geen camera’s gebruiken om de vissen te bestuderen”, zegt Maryann Watson, promovendus in de onderwaterecologie bij het NIOZ en de Rijksuniversiteit Groningen. ,,Het zicht is te slecht.”
Hydrofoons
En dus is een methode nodig die werkt in de troebele en soms onstuimige Waddenzee. Zoals onderwatermicrofoons, die Watson in een recent verschenen studie besloot te proberen voor het in kaart brengen van geluiden in de Waddenzee.
De zogenaamde hydrofoons zijn ook nog eens goedkoper in gebruik dan camera’s en makkelijker te plaatsen dan de visnetten. Ze geven ook een beter beeld, denkt Watson. Visnetten vangen alleen de dieren die op het moment van het onderzoek – meestal een paar uur tot enkele dagen – op die plek zijn. ,,Maar onderwateropnames kun je zeker twee weken of misschien wel maanden laten lopen”, zegt ze. Dat kan zonder de vissen te verwonden of zelfs maar te storen, zoals met de visnetten weleens gebeurt.
Toen Watson en haar collega’s in 2021 en 2022 vier oesterriffen en hun omgeving in de Waddenzee in kaart besloten te brengen, had nog niemand dat eerder gedaan. ,,Er is wel eerder onderzoek gedaan in oesterriffen in andere gebieden”, zegt ze. ,,Maar ik had geen idee wat ik in de Waddenzee zou gaan horen.”
Plopgeluiden
De hydrofoons, twee tot vijf meter onder de waterspiegel, bleken een zee van geluid op te vangen. Van klikken tot plopgeluiden, geklop, het barsten van luchtbellen en geschraap. Daarnaast: langskomende schepen, overvliegende vliegtuigen, het onweer en de regen.
Dan komt het lastigste gedeelte: aangeven welk geluid bij welk dier hoort. Omdat haar onderzoek in de Waddenzee de eerste in zijn soort is, blijft dat lastig. En dus is Watson voor nu vooral geluiden aan het categoriseren. ,,Dat is ook nog niet eerder zo uitgebreid gedaan”, zegt ze. En dus moest ze ook zelf nieuwe geluidscategorieën verzinnen, zoals de bubbel-zoem, de klop-klik en de grom-zoem.
Het categoriseren blijkt een tijdrovend werkje. ,,Voor elke set hydrofoons moet ik maanden aan opnames afluisteren”, zegt ze. ,,Als het tij opkomt, hoor je een soort harde windruis en niet zoveel diergeluiden, dus daar kan ik iets sneller doorheen. Maar het blijft veel werk.”
Natuurherstel
Wat dat oplevert? Watson kan nu aangeven welke set onderwatergeluiden bij welke omgeving hoort. ,,We kunnen horen of we bij een oesterrif zijn, of ergens anders. Net als er in een restaurant andere geluiden te horen zijn dan in een kledingwinkel.” Ook weten ze hoe die geluiden en dus de hoeveelheid dieren in de loop der tijd veranderen.
Daarmee kon ze aantonen dat twee kunstmatige riffen, waar ze een deel van het geluidsonderzoek deed, na een half jaar al behoorlijk bijdragen aan natuurherstel. ,,Al na zes maanden hoorden we bij de riffen veel meer diergeluid dan bij de zandplaat ernaast”, zegt ze.
De geluidsopnames moeten vooralsnog worden gezien als een aanvulling op het vissen en de video-opnames, benadrukt Watson. In een vervolgstudie wil ze de geluidsopnames met visnettenonderzoek vergelijken, om zo hopelijk de dieren aan hun geluiden te koppelen. Daarvoor is ook al een bibliotheek met onderwatergeluiden beschikbaar, genaamd Blubs.
WadWeten
Onder de noemer WadWeten publiceren de Waddenacademie en de Leeuwarder Courant iedere maand een artikel over recent onderzoek op en rond de Wadden. Wetenschapsjournalisten Wouter Hoving en Rob van der Wal beschouwen verschillende kennisdisciplines, waaronder de biologie, geologie en cultuurhistorie. Deze WadWeten verscheen ook op de website van De Leeuwarder Courant.
Bron
Watson, M.S., Kok, A.C.M., Van Opzeeland, I. et al. (2025). The biological soundscape of temperate reefs in the Wadden sea. Scientific Reports 15, article 9216.