Een dijk boetseren met kwelderklei uit de Dollard
Door: Tim van Oijen
Datum: 3 september 2020

In de strijd tegen de stijgende zeespiegel zoeken overheden met wetenschappers naar betaalbare, duurzame manieren om de kustveiligheid te garanderen. Uit een recente studie blijkt dat de versterking van een brede groene dijk met behulp van lokaal gewonnen kwelderklei in het Eems-Dollardgebied een kansrijke optie is.
Klei van de kwelder werd eeuwen geleden al als dijkmateriaal gebruikt, ook in de Dollard. In de 17e eeuw werden er bijvoorbeeld strekdammen van klei aangelegd ten behoeve van de landaanwinning. De in de kwelder uitgegraven kleiput kon gebruikt worden om nieuwe klei uit te winnen. Dat werkt als volgt: de put wordt in verbinding gebracht met een kreek die elk getij slibrijk water aanvoert. De slibdeeltjes bezinken in de put en zo vormt zich door de jaren heen een nieuwe kleilaag. Deze manier van klei winnen is nu min of meer herontdekt.
In de Dollard loopt een paar kilometer ten westen van Nieuwe Statenzijl sinds 2018 een pilot met een kleiput. De proef is onder meer bedoeld om de bezinking van slib en de ontwikkeling van de natuur te volgen. De put is vier hectare groot en heeft een gemiddelde diepte van ruim anderhalve meter. In het midden is een broedeiland voor vogels aangelegd.
De toekomst van de put
In een studie van onder meer de WUR (Wageningen University & Research) is met een rekenmodel bekeken hoe realistisch het is om in de Dollard een brede groene dijk met kwelderklei op een toekomstbestendige manier te onderhouden. Voor een uitleg van dit type dijk, zie WadWeten: Brede groene dijken (maart 2017). In het onderzoek zijn verschillende zeespiegelstijgingsscenario’s doorgerekend. Bij scenario’s met een lage tot gemiddelde zeespiegelstijging stijgen de kwelders door sedimentatie mee en blijven ze bestaan. Onder die omstandigheden werkt het kleiputprincipe prima en kan er elke 5-20 jaar klei uit worden gewonnen. De eerste resultaten van de proef in de Dollard wijzen ook op een snelle opvulling van de put met slib. Alleen bij het extreme scenario van bijna twee meter zeespiegelstijging tot 2100 lijkt het er volgens het model op dat de kwelders zullen verdrinken. Dan wordt erg onzeker hoe een kleiput zich zal gedragen.

De modelresultaten geven verder aan dat de klei uit de put minder compact zal zijn dan de oude klei van de omliggende kwelder. Dit hoeft geen probleem te zijn bij de toepassing in de dijkbouw. De klei zal toch naar een kleirijperij moeten om deze te ontwateren en geschikt te maken als bouwmateriaal. Overigens is er naast het opnieuw benutten van de kleiput ook de mogelijkheid om bij een dijkversterking een nieuwe put te graven om oudere klei te winnen.
Dynamische natuur
Een kleiput kan ook een toegevoegde waarde hebben voor de natuur. De vegetatie zal er namelijk alle ontwikkelingsstadia van een kwelder opnieuw doorlopen en dus is er een verhoogde dynamiek. De natuurwaarde is ook leidend bij het kiezen van de diepte van de put en de winningsfrequentie. Als de put te diep is, duurt het te lang voor nieuwe natuur ontstaat. Verder zou je voor een maximale kleiopbrengst misschien wel elke paar jaar klei willen winnen, maar is het vanuit natuuroogpunt wenselijk om 10 jaar lang natuur te laten ontwikkelen alvorens deze te resetten.
Er is nog een toegevoegde waarde voor de natuur. Het bezonken materiaal wordt namelijk aan het water van het Eems-estuarium onttrokken. Dit estuarium kampt met een hoge troebelheid die negatieve gevolgen heeft voor de natuur, zoals zuurstofloosheid van de bodem. Kleiputten zouden een deel van de oplossing kunnen zijn.
Bronnen
Marijnissen, R., Esselink, P., Kok, M., Kroeze, C., & van Loon-Steensma, J. M. (2020). How natural processes contribute to flood protection-a sustainable adaptation scheme for a wide green dike. Science of The Total Environment, 139698.
Website Projectoverstijgende verkenning Waddenzeedijken