Het klimaat verandert en dat biedt kansen voor zilte landbouw

Klimaatverandering kwam deze zomer vele huizen binnen. Niet alleen in Woudsend. Wij krijgen het klimaat van Zuid-Frankrijk en zij krijgen daar het klimaat van Noord-Afrika. Zo ongeveer, want wat ons precies te wachten staat weten we niet omdat de oceaanstromingen gaan schuiven en daarmee de luchtstromingen die ons weer bepalen.

Ondertussen stijgt de zeespiegel sneller dan voorheen. In de vorige eeuw was het 1 tot 2 cm per tien jaar. Nu is het 4 cm per tien jaar. Bij Florida wat sneller, bij ons nu nog wat langzamer. Maar ook als we doelen van Parijs halen blijft de stijging nog wel even doorgaan. Voor de komende tachtig jaar moeten we rekening houden met een stijging van een halve tot een hele meter.

Deltaprogramma

Gelukkig hebben we in Nederland een stevig Deltaprogramma. De dijken rondom Fryslân krijgen de komende tien jaar een flinke beurt. Daarmee houden we de voeten nog wel tijdje droog. Maar de lekkage van zout water via de ondergrond zal tot problemen leiden. Noord-Fryslân en ook Noord-Groningen bestaan uit een dunne kleilaag aan de oppervlakte en daaronder vele meters zand gevuld met zout grondwater. In droge zomers bereikt dat zoute water hier en daar de oppervlakte. Dat hebben de boeren rondom Harlingen en Franeker gemerkt. Met de stijging van de Waddenzee krijgen we vaker te maken met ‘zoutschade’ voor de landbouw en brak water in de sloot voor de koeien. De grondwateratlas van de provincie Fryslân laat duidelijk zien welke gebieden als eerste aan de beurt zijn.

Deze vooruitkijkende atlas van Fryslân werd internationaal gepresenteerd op de zoute landbouwconferentie "Saline Futures"in Leeuwarden in september 2019. Die conferentie, georganiseerd door de Waddenacademie, bracht tweehonderd deskundigen en boeren van meer dan zestig landen bijeen. Bijna 10 procent van alle landbouwgrond in de wereld heeft last van zout grondwater. Vooral Australië, Iran en Irak en de rivierdelta’s van Bangladesh, Vietnam en Egypte. In Nederland valt het nog wel mee. Wij gebruiken in de zomer het smeltwater van de Rijn en de buffer van het IJsselmeer om de sloten door te spoelen en zo het zoute water af te voeren. Dat wordt lastiger wanneer door opwarming minder smeltwater beschikbaar is en de Rijn minder afvoert.

Verzilting

Kortom ook Nederland zal zich moeten voorbereiden op toenemende verzilting. Daar wordt aan gewerkt. Er zijn de afgelopen vijf jaar meerdere proeftuinen gemaakt zoals de dubbele dijk ten noorden van Delfzijl en het proefstation SPNA in de Kollumerwaard. De provincie Fryslân heeft financiële middelen vrijgemaakt voor de ontwikkeling van een expertisecentrum. Op Terschelling vind je zilte groenten op het menu in meerdere restaurants.

Uit het onderzoek dat wereldwijd gaande is wordt duidelijk dat de mogelijkheden van het telen van voedsel op zilte gronden nog lang niet zijn uitgeput. Met een beetje extra inspanning op het gebied van gewaskeuze, plantselectie en grondbewerking kan een veel grotere opbrengst worden bereikt. Dit hebben de deelnemers aan de conferentie in Leeuwarden duidelijk laten zien. Hun verhalen zijn door de Waddenacademie bijeengebracht in het boek The Future of Sustainable Agriculture in a Saline Environment.

Op 24 augustus heb ik namens de Waddenacademie het eerste exemplaar aangeboden aan gedeputeerde Henk Staghouwer van de provincie Groningen. In zijn rol als gedeputeerde heeft hij zich bijzonder ingespannen voor de waterveiligheid in combinatie met klimaat robuuste landbouw. Hij heeft laten zien dat ieder probleem ook weer een kans is. De grootste kansen voor Nederland liggen in de ontwikkeling van kennis en ervaring. Dit biedt nu al exportmogelijkheden voor kennis, apparatuur, zaden en pootaardappelen en op termijn kunnen we ons daarmee verzekeren van continuïteit in de landbouw. Daarom: Hoera voor Henk Staghouwer en Hoera voor de provincie Fryslân met het initiatief tot oprichting van een expertisecentrum voor het omgaan met verzilting.

Pier Vellinga is hoogleraar klimaatverandering aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Dit artikel verscheen op 31 augustus 2021 in het Friesch Dagblad.

Bekijk ook het overzicht van alle sinds mei 2011 verschenen opinieartikelen.