Brr, het begint langzaam winter te worden. Voor ons het moment om lekker binnen te gaan zitten en de kachel hoger te zetten. Sommige mensen zoeken de warmte op en gaan overwinteren in Zuid-Europa. Dat doen trekvogels ook. Lepelaars die broeden in de Waddenzee reizen naar de Atlantische kusten van Frankrijk, Spanje en zelfs West-Afrika.  Nederlandse onderzoekers hebben een groot aantal lepelaars jarenlang individueel gevolgd. Ver weg blijkt niet altijd beter.

Nederland is van groot belang voor de Europese populatie lepelaars, want 30% broedt hier (zie ook WadWeten De honkvaste lepelaar). Ze nestelen vooral op de Waddeneilanden en een aantal andere plekken in het waddengebied. Lepelaars verblijven niet het hele jaar in Nederland. Ze brengen de winter door in verschillende estuaria en getijdengebieden langs de Atlantische kust van Europa en West-Afrika.  De ontwikkelingen in de Nederlandse populatie lepelaars worden dus mede bepaald door de omstandigheden in de overwinteringsgebieden. Hierover is recentelijk een leemte in kennis opgevuld.

Onderzoekers hebben onderzocht waar de Nederlandse lepelaars precies overwinteren en hoe deze keuze de kans op overleving beïnvloedt. Hiertoe zijn tussen 1992 en 2009 ruim 5.600 jonge lepelaars in negentien verschillende kolonies geringd. De dieren zijn voordat ze uitvlogen op het nest gevangen en voorzien van een unieke kleurencombinatie. Deze combinatie kan met een telescoop worden afgelezen tot op een afstand van 300 meter. Overal tussen Nederland en Zuid-Spanje zijn de kleurencombinaties door vele vrijwilligers regelmatig afgelezen en doorgegeven. Naar de kustgebieden tussen Marokko en Mauritanië/Senegal zijn expedities georganiseerd om waarnemingen van de Nederlandse lepelaars te doen.

Uit de terugmeldingen blijkt dat het overgrote deel (96%) van de lepelaars in Frankrijk, Spanje, Portugal of Mauritanië en Senegal overwintert (zie figuur 1). Volwassen lepelaars zijn erg plaatstrouw en bezoeken ieder jaar hetzelfde overwinteringsgebied. Voor velen is Mauritanië of Senegal de winterbestemming. Bij jonge lepelaars (tot 3 jaar) is de plaatstrouwheid nog niet sterk ontwikkeld. Velen van hen overwinteren eerst in Frankrijk, Spanje of Portugal en komen als volwassene ook in de meest zuidelijk gelegen gebieden (Mauritanië/Senegal) terecht. De kustgebieden in Mauritanië en Senegal zijn dus van groot belang voor de Nederlandse lepelaars.

De onderzoekers hebben aan de hand van de waarnemingen ook de jaarlijkse overleving van de lepelaars berekend. De gemiddelde jaarlijkse overleving van jonge vogels bedraagt ongeveer 0.65. Dit betekent dat je als jonge vogel jaarlijks 65% kans maakt om het volgende jaar te halen. De jaarlijkse overleving van volwassen vogels is hoger en ligt rond de 80%. De onderzoekers bestudeerden ook de verschillen in overlevingskansen tussen de verschillende overwinteringsgebieden. Opmerkelijk is dat de overleving van zowel jonge als volwassen vogels lager is in Mauritanië/Senegal dan in Frankrijk of Spanje/Portugal. Het is nog onduidelijk waar dit door komt.
Trekvogels maken bij de keuze van overwinteringsgebied een afweging tussen de kosten van de reisafstand en de baten van het gebied. Als ergens veel voedsel aanwezig is en maar weinig roofdieren, kan dat een verre reis waard zijn. Zijn de baten hoger dan de kosten, dan is de conditie of fitness van het dier beter. Trekvogels in goede conditie leven langer en produceren meer jongen. Waarom lepelaars de verre reis maken terwijl deze hun overlevingskansen verkleint, is nog een raadsel.