Heeft een mossel hinder van lawaai?
Door: Tim van Oijen
Datum: 2 juni 2022
Jawel, een mossel kan ‘horen’. In een experimentele setting blijken mossels hun kleppen half te sluiten in reactie op geluidspulsen. Veldexperimenten zijn nodig om vast te stellen of mosselen hinder ondervinden als ze het lawaai van bijvoorbeeld passerende schepen om de oren krijgen.
WadWeten
Onder de noemer WadWeten publiceren de Waddenacademie en de Leeuwarder Courant iedere maand een artikel over recent onderzoek op en rond de Wadden. Wetenschapsjournalisten Tim van Oijen en Wouter Hoving beschouwen verschillende kennisdisciplines, waaronder de biologie, geologie en cultuurhistorie. Deze WadWeten verscheen ook op de website van De Leeuwarder Courant.
Geluid draagt ver onder water. Het lawaai van menselijke activiteiten op zee kan onderwaterdieren flink verstoren. Bekend voorbeeld is de hinder die zeezoogdieren zoals bruinvissen ondervinden van heiwerkzaamheden bij de aanleg van windmolenparken en van het uitvoeren van seismisch onderzoek.
Maar ook andere dieren kunnen geluid waarnemen. Mosselen hebben daar een speciaal orgaan voor. Anders dan bij zeezoogdieren heeft dat orgaan geen ruimte die met lucht gevuld is. Daardoor kunnen mosselen waarschijnlijk geen veranderingen in geluidsdruk detecteren. Wel nemen zij net als vissen deeltjesverplaatsingen waar, een ander aspect van geluid.
Mosselen zijn in elk geval gevoelig voor geluidsfrequenties tussen de 5 en 410 Hertz en kunnen dus bijvoorbeeld het geluid van scheepsmotoren horen.
Piepjestest
Tot nog toe was er maar weinig aandacht voor geluidshinder die schelpdieren zoals mosselen ervaren. Onterecht, vinden onderzoekers van de Universiteit Leiden en het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Mosselen leven in mosselbanken en verplaatsen zich weinig. Ze kunnen dus langdurig verstoord worden door een bepaalde geluidsbron.
Eerder onderzoek heeft al aangetoond dat geluid (negatieve) effecten op schelpdieren kan hebben, zoals het sluiten van de kleppen, een afgenomen zuurstofverbruik, een veranderde stofwisseling en een verhoogde sterfte. Die studies richtten zich op een eenmalige verstoring.
De onderzoekers waren benieuwd of er bij mosselen gewenning optreedt bij herhaalde blootstelling aan een-en-hetzelfde geluid. Ze onderwierpen de schelpdieren daartoe aan een variant op de piepjestest. Daarbij kregen tientallen mosselen in een experimentele opstelling via een onderwaterluidspreker elke 10 seconden een seconde lang een bepaalde toon te horen.
Huiskamerexperiment
Opvallend detail: het onderzoek werd tijdens de COVID-19-pandemie uitgevoerd en vond om die reden bij een van de onderzoekers thuis plaats. In de week voorafgaand aan de proef werden de mosselen in leven gehouden in het zoutwateraquarium van een nabij gelegen restaurant.
Tijdens het ‘huiskamerexperiment’ kregen de mosselen een sensor die doorgaf hoe ver de mosselkleppen open waren. Uit de metingen bleek dat de mossels de kleppen gedeeltelijk sloten vanwege de tonen die ze hoorden. Deze reactie werd minder naarmate ze het geluid vaker hadden gehoord. Of dit echt gewenning was, werd niet helemaal duidelijk.
Stress
De uitkomst van de proef lijkt er op te duiden dat mossels bij langdurige blootstelling aan hetzelfde geluid weer hun normale gedrag gaan vertonen. Maar het geeft geen uitsluitsel over wat real-life-herrie van bijvoorbeeld scheepsmotoren met mosselen doet.
Daarvoor zijn veldproeven nodig, zo stellen de wetenschappers. Om in te kunnen schatten of er sprake is van ernstige geluidshinder zou daarbij ook gekeken moeten worden naar stressindicatoren en effecten op overleving en voortplanting.
Bron
Hubert, J., E. Booms, R. Witbaard en H. Slabbekoorn (2022). Responsiveness and habituation to repeated sound exposures and pulse trains in blue mussels. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology 547.