Kuddegedrag op de kwelders

Door: Hans Revier
Datum: 11 mei 2017

Sinds mensenheugenis graast vee op de kwelders van het waddengebied. De laatste jaren is veel onderzoek verricht naar het effect van deze begrazing op de natuurwaarden en welke rol dit kan spelen in het natuurbeheer. Recentelijk zijn in dit verband de verschillen in gedrag tussen op de kwelders grazende paarden en koeien onderzocht.

Begrazing

Al drieduizend jaar geleden lieten de terpbewoners hun vee grazen op de uitgestrekte kwelder van het waddengebied. De laatste decennia stopte men echter langzamerhand met het houden van koeien, paarden en schapen in de buitendijkse gebieden. Economisch was het minder rendabel en de instelling van beschermde gebieden speelde ook een rol. Maar het niet meer beweiden van kwelders had ook ongewenste effecten. De diversiteit van de vegetatie nam af en de gebieden werden minder geschikt voor bijvoorbeeld ganzen. Begrazing kan dus een middel zijn in het natuurbeheer van de kwelders. Verschillende beweidingsregimes hebben invloed op de geschiktheid van de gebieden voor broedende en overwinterende vogels.

Waarnemingen

Op de kwelders van Noord-Friesland Buitendijks is het gedrag van daar ingeschaarde koeien en paarden nader onderzocht. Daartoe rasterden ecologen tweemaal vier verschillende gebieden van 11 ha af op de kwelder, met respectievelijk 5 en 10 paarden en 5 en 10 jonge koeien per gebied. Zo kon ook het effect van de dichtheid van de grazers bestudeerd worden. De dieren verbleven van juni tot oktober binnen de afrasteringen. Zo konden ze wennen aan de omgeving en de onderzoekers, die in augustus begonnen met hun waarnemingen. Gedurende 24 uur, van 12.00 tot 12.00, volgde men het gedrag van de dieren nauwkeurig en noteerde men de plantensoorten die de verschillende dieren aten. Hoewel de paarden en koeien soms dezelfde planten aten, bleek er toch een behoorlijk verschil in voorkeur te zijn. Paarden eten veel meer kweldergras (Puccinellia maritima)  dan de koeien die op hun beurt meer zeeaster (Aster triplolium) tot zich nemen. De paarden legden per dag ook grotere afstanden af en spendeerden meer tijd aan het grazen. De koeien hadden ook tijd nodig om te herkauwen. Waar de paarden het hele gebied gebruikten dat ter beschikking stond, graasden en herkauwden de koeien meer in groepjes in specifieke delen van de terreinen. 

Kwelderaanwas

Voor de vegetatiestructuur van de kwelders maakt het uit welke dieren je er laat grazen. Paarden houden de vegetatie kort en op gelijke hoogte. Begrazing door koeien, die met hun tong delen van de planten afscheuren, heeft tot gevolg dat de vegetatiestructuur meer gevarieerd is. Dit kan van invloed zijn op de vogelsoorten die broeden op de kwelder. Bijvoorbeeld scholeksters en tureluurs nestelen het liefst op plekken waar de vegetatie wat hoger is. Er bleek ook een effect van de dichtheid van de grazers te zijn op de kwelderaanwas. Als door intensieve begrazing, wat met name het geval is bij een hoge dichtheid van paarden, de vegetatie erg kort is vermindert de hoeveelheid ingevangen slib. Dit is vanwege de rol van kwelders in de kustveiligheid ongewenst. Dit effect wordt versterkt door het aanstampen van de bodem door de koeien en paarden. De onderzoekers concluderen dat begrazing een middel kan zijn om bepaalde doelen in het kwelderbeheer te realiseren, maar dat wel met verschillen in het gedrag van de diverse soorten vee rekening moet worden gehouden.

Bronnen:

Nolte, S., van der Weyde, C., Esselink, P., Smit, C., van Wieren, S. E., & Bakker, J. P. (2017). Behaviour of horses and cattle at two stocking densities in a coastal salt marsh. .Journal of Coastal Conservation, 1-11.